گزارشی از جلسات مدرسۀ پاییزۀ «تقاطع اخلاق و سایر علوم»
جلسۀ اول: نگاهی جامع به رابطۀ اخلاق و سایر علوم
جلسۀ اول مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ حجت الاسلام و المسلمین مهدی علیزاده برگزار شد. این جلسه مقدمه‌ای برای این دوره از مدارس الأخلاق بود که به تقاطع علم اخلاق و دیگر علوم می‌پردازد. حجت‌الاسلام علیزاده در این جلسه با مسئلۀ تخصص‌گرایی درمقابل همه‌چیزدانی آغاز کردند و با طرح رویکرد تخصص‌گراییِ کل‌نگرانه، از ضرورت کل‌نگری در علوم انسانی در کنار کار تخصصی سخن گفتند. در ادامه نیز با بحث از مسئله و پرسش‌های چندتباری که متفکران را به مطالعات میان‌رشته‌ای می‌کشاند بحث کردند و به فواید این دست مطالعات اشاراتی داشتند. این جلسه (که به‌نوعی مقدمۀ ورود به سایر جلسات محسوب می‌شد) دربارۀ نگاه میان‌رشته‌ای بین اخلاق و سایر علوم بود.
جلسۀ دوم: اخلاق و سیاست
جلسۀ دوم مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ دکتر رضا تاران برگزار شد. این جلسه، به تقاطع فلسفۀ اخلاق و سیاست اختصاص داشت و دکتر تاران بحث خود را به مسئلۀ «خیر» در فلسفۀ اخلاق و «خیر عمومی» در فلسفۀ سیاست اختصاص دادند. ایشان برای بررسی این مسئله سه پرسش مطرح کردند:
۱ـ خیر چیست؟
۲ـ مرجعیت تشخیص خیر با کیست؟
۳ـ سازوکار تضمین خیر چیست؟
سپس این سه پرسش را با رویکردی تاریخی در نظریات مختلف واکاوی کردند. دکتر تاران، در پایان، به این مسئله بازگشتند که در جهان کنونی، باید تکثرِ خیرها را پذیرفت و چاره‌ای جز همزیستی و گفت‌وگو و احترام به حقوق همگان وجود ندارد. ایشان همچنین توضیح دادند که در پاسخ به این سه سؤال اساسی است که باید اخلاق بر سیاست سیطره داشته باشد و احترام به حقوق همگان (ازجمله اقلیت‌ها) در ساختار سیاسی رعایت شود.
جلسۀ سوم: اخلاق و هنر
جلسۀ سوم مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ حجت الاسلام و المسلمین محمدحسین سرانجام برگزار شد. این جلسه به چگونگی ارتباط فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ هنر اختصاص یافته بود و حجت‌الاسلام سرانجام در تشریح نسبتِ این دو علم گفتند در فلسفۀ اخلاق، ارزش‌های اخلاقی داریم و در فلسفۀ هنر نیز ارزش‌های زیبایی‌شناختی داریم. در نسبت این دو علم باید نسبت میان ارزش‌گذاری اخلاقی و ارزش‌گذاری زیبایی‌شناختی را مشخص کنیم. دکتر سرانجام با مرور تاریخ مباحث زیبایی‌شناختی و نسبت آن‌ها با ارزش‌های اخلاقی، به تشریح نظریات مختلف در این زمینه پرداخت. ایشان بحث را از ۲۴۰۰ سال قبل و از دوران افلاطون آغاز کردند و بعد از آن به تشریح آرای ارسطو در ربط‌ونسبتِ میان هنر و اخلاق پرداختند. در ادامه نیز بعد از تشریح آرای کانت و دیگر فیلسوفان آلمانی، به‌طور خاص به قرن بیستم پرداختند و تأثیر روان‌شناسی را بر فهم ما از زیبایی و هنر به‌طور مبسوط بررسی کردند.
جلسۀ چهارم: زندگیِ بازیافته در زمان ازدست‌رفته
جلسۀ چهارم مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ دکتر میرشرف‌الدین برگزار شد. این جلسه که نشست ویژۀ این دوره از مدارس الأخلاق بود به موضوع «زندگی بازیافته در زمان ازدست‌رفته (ادبیات و زندگیِ راستین در دنیای مارسل پروست)» اختصاص داشت و دکتر میرشرف‌الدین در این جلسه دیدگاه مارسل پروست در رمان بلند و مشهور خود یعنی «در جستجوی زمان ازدست‌رفته» را دربارۀ زندگی و ارزش آن تشریح کرد. مارسل پروست با تأمل در «بطالت» و «ابتذال» زندگی خود و رنج حاصل از آن، به آگاهی می‌رسد و پس از آن است که «زیستن» را در این آگاهی تجربه می‌کند. ایشان توضیح دادند که بحث زمان، نقشی اساسی در جهان‌بینیِ مارسل پروست داشته است و هرکسی اثر او را مطالعه کند، فهم جدیدی از زمان خواهد داشت. همچنین، چگونگیِ معنابخشی به زندگی را از طریق مطالعۀ این رمان، از دیگر فواید آن دانستند.
جلسۀ پنجم: اخلاق و پزشکی
جلسۀ پنجم مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ دکتر محسن رضایی آدریانی برگزار شد. موضوع این نشست، ربط‌ونسبت اخلاق و پزشکی بود و دکتر رضایی به مرور مسائل اخلاقی در حوزۀ نظام سلامت پرداخت. ایشان که سابقه‌ای طولانی در دانشگاه علوم‌پزشکی قم دارند و دکتری‌شان در اخلاق پزشکی است، توضیح دادند که حرفه‌مندِ پزشکی و حوزۀ سلامت باید چه اصول اخلاقی‌ای را رعایت کند و ۶ اصل مهم اخلاق پزشکی را به‌طور مفصّل شرح دادند. از نکات جالب‌توجه این جلسه، مثال‌های واقعی از اخلاق‌مداری‌ها و بی‌اخلاقی‌های عجیبِ برخی از پزشکان بود که این جلسه را در نوعِ خود جذاب‌تر کرد. این مثال‌ها همگی از پرونده‌های موجود در کمیتۀ اخلاق پزشکی بود.
جلسۀ ششم: اخلاق و علوم شناختی
جلسۀ ششم مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ ابراهیم آزادگان برگزار شد. عنوان این جلسه فلسفۀ اخلاق و علومِ شناختی بود که در آن مسئلۀ دستاوردهای مطالعات شناختی بر مسائل فلسفۀ اخلاق به بحث گذاشته شد. دکتر آزادگان ارائۀ خود را با طرح مسئلۀ تصمیم و مطالعۀ فرایند تصمیم‌گیری در علوم شناختی آغاز کردند و سپس گفتند این مسئله با مطالعات جاشوا گرین در دهۀ ۲۰۱۰ وارد حوزۀ اخلاق نیز شد. مطالعات گرین به‌نوعی در ادامۀ روند تضعیف سلطۀ عقل‌گرایی، نشان داد که استدلال عقلی (reason) در تصمیم‌گیری ما نقش اصلی را ندارد، بلکه تمایلات (passion) ما بیشتر در تصمیم ما مداخله دارد و این حیطه‌ای است که در آن، علوم شناختی باید به کمک فلسفۀ اخلاق بیاید. ایشان همچنین از دیدگاه‌های فمینیستی سخن گفتند که تفاوت‌های فرایند تصمیم‌گیری و شناخت را بین زنان و مردان توضیح می‌دهند و هنوز به قطعیتی نرسیده‌اند که کدام‌یک را باید مبنا قرار داد.
جلسۀ هفتم: اخلاق و حقوق
جلسۀ هفتم مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ دکتر حسینی سورکی برگزار شد. این جلسه به مسئلۀ نسبت فلسفۀ اخلاق و حقوق اختصاص یافته بود و دکتر حسینی سورکی در ارائۀ خود به رابطۀ این دو علم پرداخت. او با بررسی دیدگاه‌های مختلف نسبت این دو موضوع، گفتند برخی اساساً قانونِ غیراخلاقی را قانون نمی‌دانند درحالی که در آن سر طیف، برخی معتقدند اساساً قانون نمی‌خواهد تلاشی برای پاسداشت اخلاق بکند، بلکه وظیفه‌اش حفظ نظم اجتماع است و ما بین این دو دیدگاه نیز نظریه‌هایی مطرح است.
جلسۀ هشتم: اخلاق و روان‌شناسی
جلسۀ پایانی مدرسۀ پاییزۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان با ارائۀ دکتر محمود مقدسی برگزار شد. عنوان این جلسه فلسفۀ اخلاق و روان‌شناسی بود که در آن از همپوشانی و هم‌افزایی مطالعات روان‌شناسی و فلسفۀ اخلاق بحث شد. دکتر مقدسی با مروری بر حیطۀ مباحث فلسفۀ اخلاق، جایگاه‌هایی که فلسفۀ اخلاق از مسائل روان‌شناسی یاری می‌گیرد را برشمرد. ازجمله، در دو پیش‌فرض مسئلۀ اخلاق که ارادۀ آزاد و امکان دیگرگزینی است. همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا باید اخلاقی زندگی کنیم و در مرتبۀ بعدی در پاسخ به این‌که چگونه می‌توانیم اخلاقی زندگی کنیم. دکتر مقدسی تشریح کرد که در هر کدام از این مراحل به چه نحو به گزاره‌هایی توصیفی از روان‌شناسی نیاز داریم.
در ادامه، گزیده‌ای از تصاویر این نشست دو روزه را می‌بینید:
