خواجه نصیر و اخلاق جنگ

عفو در سیاست خواجه نصیرالدین طوسی (درگذشت: ۶۷۲ ه.ق) دیدگاه مسکویه دربارۀ فلسفه و نظام اخلاقیِ محبت را بسط داد. وی فلسفۀ اخلاق خویش را در «اخلاق ناصری» مطرح کرد، اثری که اقتباس و ترجمۀ فارسی تهذیب ‎الاخلاق مسکویه به همراه دو فصل اضافی به قلم خود خواجه‌نصیر دربارۀ اقتصاد و سیاست بود. خواجه‌نصیر با مسکویه دربارۀ اهمیت دوستی و محبت به‌عنوان عالی‎ترین فضایل موافق بود. وی به تفضیلِ محبت بر عدالت باور داشت، دلیل این مدعا از نظر وی این بود که «عدالت مقتضی اتحادیست صناعی و محبت مقتضی اتحادی طبیعی؛ و صناعی به‎ نسبت با طبیعی مانند قسری باشد و صناعت مقتدا بود به ‎طبیعت». در نتیجه، به عقیدۀ خواجه، «احتیاج به عدالت که اکمل فضایل آن است در باب محافظت نظام نوع از جهت فقدان محبت است». با توجه به این دیدگاه، در نظام هنجارینی که عدالت در آن جایگاهی فروتر از تألُف محبت دارد، مایۀ شگفتی نیست که جنگ به‌طورکلی -و حتی جنگ عادلانه و …

حوزویان و دشواری‌های اخلاقی زیستن

پای صحبت هرکدام از اساتید اخلاق حوزه که می‌نشینی، با حسرت از روزگاری یاد می‌کند که بیشتر حوزویان متخلق به اخلاق بودند؛ روزگاری که رابطه استاد و شاگردی، صرفاً محدود به ساعت کلاس نبود و دغدغه‌های استاد نسبت به شاگردان نیز به دایره “قال” منحصر نبود؛ که “حال” را نیز شامل می‌شد. شناخت و رفع مشکلات شخصی طلبه -اعم از مادی و غیرمادی- برای استاد مهم بود و طلبه نیز در آن ارتباط عاطفی، استاد را همچون پدر تکیه‌گاه، دلسوز و البته محرم اسرار خود می‌دانست و مصائبش را با وی در میان می‌گذاشت؛ و بدین ترتیب استاد و شاگرد در رابطه‌ای متقابل، زیستی اخلاقی را رقم می‌زدند که از قضا همین زیست اخلاقی سهم تأثیر به‌سزایی در اخلاقی شدن جامعه غیرحوزویان نیز داشت. به تعبیر دیگر اخلاق را زیست می‌کردند. امروز اما تا دلمان بخواهد توصیه‌های اخلاقی را با حواس پنج‌گانه دریافت می‌کنیم؛ کلاس اخلاق، کتاب اخلاق، برنامه‌های ا …

آیا ربات‌ها می‌توانند احساس داشته باشند؟

آیا به سیری یا الکسا1 می‌گویید «دستت درد نکنه»؟ من دوستانی دارم که این کار را می‌کنند. کارشان کمی ساده‌دلانه است، چون می‌دانند که این صداها فقط سیستم‌هایی الکترونیکی هستند که برای شبیه‌سازی تعاملات انسانی ساخته شده است. اما اگر فیلم او2 را ببینید، شاید با خودتان بگویید ممکن است که یک سیستم عاملِ خیلی پیچیده‌تر بتواند کاملاً یک شخص باشد: حتی شخصی که بتوانید عاشقش شوید. داستان کوتاه جدید یان مک‌ایوان («دوسل …» در شمارۀ هجدهم جولای نیویورک ریویو آو بوکس) 3 قصه‌ای منطقی و باورپذیر دربارۀ ماجرایی عشقی بین انسان و ربات را روایت می‌کند. و البته شمار زیادی فیلم داریم که جهان‌هایی را به تصویر می‌کشند که در آن‌ها دست‌کم وسوسه می‌شویم به ربات‌ها به‌مثابۀ انسان فکر کنیم، از جنگ ستارگان گرفته تا اکس مشینا، و سریال‌هایی مثل وست‌ورلد. اما حتی اگر بپذیریم که آی‌پال من از عملیات‌های فکری‌ای که اجرا می‌کند به نوعی آگاهی …

اسلام، اخلاق، و هم‌جنس‌گرایی

امروزه موج ‌هم‌جنس‌گرایی و ترویج لواط در غرب، دامن برخی از کسانی که خود را روشنفکر دینی می‌نامند، نیز آلوده کرده است. آقای آرش نراقی در چند مقاله به دفاع از ‌هم‌جنس‌گرایی پرداخته، و معتقد است که اجازه دادن به رواج رفتارهای ‌هم‌جنس‌گرایانه نه‌تنها به لحاظ اخلاقی موجه است، بلکه هر تفسیری از قرآن که چنین امری را برنتابد نارواست و یک مسلمان حتما باید بکوشد که درک خود از قرآن را به طوری شکل دهد که با جواز رفتارهای ‌هم‌جنس‌گرایانه سازگار باشد! وی سه مقاله درباره این موضوع نوشته است: مقاله اول با عنوان «درباره اقلیت‌های جنسی» را در ۲۵ نوامبر ۲۰۰۴ (۵ آذر ۱۳۸۳) نوشته و در آن ادعا کرده می‌خواهد «مهمترین دلایل عقلی را که مستند تقبیح اخلاقی آن گونه رفتارها بوده مورد ارزیابی قرار دهد». مقاله دوم با عنوان «قرآن و مسأله حقوق اقلیتهای جنسی» را در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۰ (۷ دی ۱۳۸۹) نوشته و در آن، با تکیه بر آنچه در مقاله نخست، آورده، …

معرفی کتاب "سیرۀ تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)"

به گزارش پایگاه خبری رب، درسنامۀ سیرۀ تربیتی پیامبر صلی‌الله‌علیه و اهل بیت علیهم‌السلام به قلم دکتر سیدعلی حسینی‌زاده و دکتر محمد داودی در ۴۱۱ صفحه به چاپ رسید. این کتاب، اولین اثر مشترک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، پژوهشکده تحقیق و توسعۀ علوم انسانی و دانشگاه فرهنگیان است که پس از گذشت هفت سال از نخستین چاپ کتاب سیره تربیتی پیامبر صلی‌الله علیه و آله و اهل بیت علیهم‌السلام با درخواست دانشگاه فرهنگیان و برای تأمین نیازهای آموزشی آن دانشگاه، با ویرایشی دوباره و افزودن بخش تربیت اجتماعی توسط دکتر سیدعلی حسینی‌زاده در اختیار استادان و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان و دیگر علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. نویسندگان، درسنامۀ سیرۀ تربیتی پیامبر صلی‌الله‌علیهم و اهل بیت علیه‌السلام را در هفت فصل وبیست بحث به شرح زیر تنظیم کرده‌اند: فصل اول: کلیات مبحث اول: مفهوم‌شناسی مبحث د …

علیه قدیسان اخلاق‌مآب

سوزان ولف، فیلسوف تحسین شده، زمانی نوشت: «خوشحالم که نه خودم و نه هیچ‌یک از آن‌هایی که برایم اهمیت دارند، قدیس اخلاق‌مآب نیستیم.» این گفته یکی از جملات آغازین جستاری تاریخ‌ساز است که ولف در آن به ما می‌گوید کمال اخلاقی چگونه چیزی می‌تواند باشد. اگر تجربۀ فکری ولف، و نتیجه‌ای که از آن می‌گیرد را دنبال کنید، متوجه خواهید شد او رهایی از دام کمال اخلاقی را پیشنهاد می‌کند. ولف در جستار «قدیسان اخلاق‌مآب»1 (۱۹۸۲) دو الگوی متفاوت از قدیسان اخلاق‌مآب را توصیف کرده، و آن‌ها را «قدیس عاشق» و «قدیس عاقل» نامیده است. او در وصف نخستینِ آن‌ها می‌گوید قدیس عاشق، با سرور و شعف، کارهایی را انجام می‌دهد که به‌لحاظ اخلاقی ارجیحت دارند. زندگی او‌ خالی از سرخوشی نیست، اما به روشنی، و به تمامی، متمرکز بر اخلاقیات است. می‌توانیم قدیس عاشق را همچون شخصی درنظر گیریم که تمامی دار و ندارش را با اشتیاق می‌فروشد و به قربانیان یک قحطی می‌ …

سه چالشِ فلسفه زیست‌محیطی

پس از انقلاب صنعتی و با سرعت گرفتن پیشرفت‌های علم و تکنولوژی، آسیب‌های شدید و اغلب جبران‌ناپذیری به طبیعت وارد شد. به همین دلیل از آن زمان تاکنون، اندیشمندان بسیاری همواره به فکر آن بودند تا در وهله‌ی نخست، مردم را متوجه این آسیب‌ها بکنند و سپس به دنبال راهی برای جبران آنها یا دست‌کم کاهش تأثیر مخرب‌شان باشند. فلسفه‌ی زیست‌محیطی یا اخلاق زیست‌محیطی یکی از شاخه‌های نسبتاً جدید فلسفه است که به دنبال یافتن بنیان‌هایی‌ست که بتوانیم براساسِ آنها به برخی از پرسش‌های مهم در رابطه با نسبت انسان و محیط‌زیستش پاسخ دهیم. مهم‌ترین پرسش شاید این باشد که آیا محیط‌زیست ارزشی ذاتی دارد، یا ارزش آن صرفاً در گرو فایده و سودی‌ست که برای انسان‌ها داد؟ جیم موران در این مقاله می‌کوشد با بهره‌گیری از اندیشه‌ی متفکرانی که در این زمینه گام برداشته‌اند، از جمله آلدو لئوپولد، برایان نورتون، پائول تایلر، ریچارد سیلوان، لین وایت، جرمی بن …

گزارشی از کارگاه 47 فلسفه اخلاق

اخلاق مراقبت  یا پرواداری (Ethics of Care)، یکی از مهم‌ترین نظریاتی است که به بررسی نسبت میان اخلاق و جنسیت پرداخته است. اخلاقیون مراقبتی با پیش نهادن این ادعا وارد عرصه بازسنجی مفهوم‌پردازی اخلاقی می‌شوند که ما باید نظریه‌پردازی اخلاقی را با به رسمیت شناختن ارزش‌های گروه‌های به حاشیه رانده شده، در رأس آنها زنان، آغاز کنیم. آنان منادی نگاه جدیدی به ارزش‌های اخلاقی، معیارها و اصول عقلانی نظرورزی در حوزه اخلاق هستند. این فیلسوفان از مفهوم مراقبت/پروا، به عنوان ارزشی زنانه و بنیاد نظریه‌پردازی اخلاقی سخن می‌گویند. در این نگاه اخلاقی همه اصول، ارزش‌ها و صواب/ناصواب اعمال اخلاقی در پرتو این مفهوم فهمیده می‌شود و عدالت، به عنوان مفهومی مردانه در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرد. در این نشست کوتاه بنا داریم ضمن معرفی پیشنه مفهوم مراقبت و خاستگاه‌های فلسفی آن به معرفی برخی چهره‌های شاخص این نظریه بپردازیم و در نهایت نسبت …