مادرِ این بچه کیه؟! | بررسی اخلاقیِ تولید جنین مصنوعی
دانشمندان توانستند با استفاده از سلول‌های بنیادی، جنین مصنوعی انسان را بسازند، اما آیا این کار اخلاقی است؟ جامعۀ جهانی، چگونه مباحث اخلاقیِ مربوط به آن را بررسی می‌کند؟ آیا دیگر نیازی به جنین طبیعی نیست؟
به گزارش رسانه‌ها، محققان با استفاده از سلول‌های بنیادی، جنینهای مصنوعی انسان را ساختند. جالب این‌که، این جنین‌ها از سلول‌های اولیۀ جنینی ایجاد شده‌اند، یعنی نیازی به اسپرم و تخمک ندارند (اطلاعات بیشتری را هم میتوانید در اینجا بخوانید).
این دستاورد می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا بیشتر در مورد رشد انسانی و اختلال‌های ژنتیکی، چیزهای تازه‌ای بیاموزند. این تحول، در نشست سالانۀ انجمن بین‌المللیِ تحقیقات سلول‌های بنیادی در بوستون فاش شد.
این تحقیق را استاد دانشگاه کمبریج، مگدالنا گوتز1، و مؤسسۀ فناوری کالیفرنیا انجام شده است، اما هنوز در مجلۀ علمیِ معتبری منتشر نشده است. پروفسور مگدالنا گوتز در این نشست گفت که این جنین‌ها با برنامه‌ریزی مجدد سلول‌های اولیۀ جنین انسان ایجاد شده‌اند. حالا همۀ این‌ها چه کاربردی برای علم دارد و چه مسائل اخلاقی را پیش می‌کشد؟
محققان دربارۀ جنین مصنوعی چه کرده‌اند؟
هر یک از این جنینهای مصنوعی انسان از یک سلول بنیادی ایجاد می‌شوند. مگدالنا گوتز توضیح داد که چگونه تیم او، جنینهای مصنوعی را به مرحله‌ای از رشد به نام «گاسترولاسیون2» رساندند. این مرحله، بالاتر از رشد ۱۴ روزۀ جنین انسان است.
محدودیت قانونی فعلی برای رشد جنین انسان در آزمایشگاه، ۱۴ روز است. اگر لقاح در رحم انسان اتفاق افتاده باشد ــ نه در آزمایشگاه ــ این زمانِ تقریبی، برای لقاح تخمک تا لانه‌گزینی در دیوارۀ رحم است.
همچنین، برای اولین‌بار جنینهای مصنوعی اجازۀ عبور از این مرحله را داشتند. البته، محدودیت قانونیِ ۱۴ روزه هم اخلاقی و هم عملی بود، چون دانشمندان نمی‌توانستند جنین را بیشتر از این زنده نگه دارند.
طبق دستورالعمل‌های سال ۲۰۱۶ انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی، محدودیت ۱۴ روزه اخلاقی است، زیرا پس از این مرحله، سلول‌های درون جنین، دستگاه‌های مهم بدن مانند روده، مغز و ریه‌ها را شکل می‌دهند، و همچنین، اندام‌ها کم کم از یکدیگر جدا می‌شوند.
انجمن بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی3 دستورالعمل‌های خود را در سال ۲۰۲۱ به‌‌روزرسانی کرد. آن‌ها حالا می‌گویند که باید قانون ۱۴ روزه را از جنبۀ عمومی‌اش بررسی کنیم، تا شاید در آینده، برخی موارد با تحقیقات روی جنین‌ها توسعه یابد.
تحقیقات پروفسور مگدالنا گوتز و تیم او روی ایجاد جنینهای مصنوعی دستاوردی چشمگیر است. عجیب‌تر این‌که، این جنین‌ها همانند جنین انسان رشد می‌کنند. پروفسور مگدالنا گوتز می‌گوید که جفت و کیسۀ زردۀ این جنین‌ها رشد کردند، اما قلب و مغز آن‌ها نه.
جفت، اندامی موقت و بسیار مهم در بارداری، سلامت مادر و جنین است، ولی ما اطلاعات کمی در مورد این اندام حیاتی داریم. اگر مشاهدۀ جفتِ جنینهای مصنوعی ممکن بود، می‌توانستیم اطلاعات ارزشمندی به دست آوریم.
معضلات اخلاقی
پیشرفت در زمینۀ جنینهای مصنوعی، امکان‌پذیر است، ولی معضلات اخلاقیِ آن، اجتناب‌ناپذیر است. یکی از معضلات این است که آیا جنینهای مصنوعی باعث می‌شود که ما دیگر نیازی به جنین انسان نداشته باشیم؟
پروفسور رابین لاول‌بج4، رئیس انجمن زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی و ژنتیک تکاملی موسسۀ فرانسیس کریک در لندن، گفت که اگر این جنینهای مصنوعی به‌طور کامل رشد کنند، دیگر نیازی به جنین انسان برای تحقیقات نداریم. در حال حاضر، این امر به دو دلیل، امکان‌پذیر نیست.
۱ـ این جنینهای مصنوعی از سلول‌های بنیادی جنین انسان ساخته شدند، پس این جنین‌ها هنوز برای ایجاد خود به جنین انسان نیاز دارند. شاید وقتی که تحقیقات پروفسور مگدالنا گوتز تکمیل شود، مسائل بیشتری در این مورد مشخص شود.
۲ـ این جنینهای مصنوعی واقعاً تا چه حد می‌توانند مانند جنین واقعی انسان باشند؟
در حال حاضر، جنینهای مصنوعی حیوانی (مشابهِ نمونۀ واقعی) کامل شوند و به یک موجود زنده تبدیل شوند. مطالعات روی موش‌ها و میمون‌ها نشان داده است که جنینهای مصنوعی، مدت کوتاهی پس از لقاح در رحم ماده می‌میرند، یعنی این جنین‌ها پایدار نیستند.
اگر این جنینهای مصنوعی نتوانند رشد خود را تکمیل کنند و ساختارهای مهمِ بدن مانند قلب و مغز را تشکیل ندهند، ممکن است محدودیت‌های قابل‌توجهی برای مطالعات در زمینۀ رشد انسان وجود داشته باشد.
یکی از دلایلی که محققان می‌خواهند از جنینهای مصنوعی استفاده کنند، تحقیق در مورد سقط جنین (غیرعمدی) و ناهنجاری‌های رشدی است. این امر بسیار مهم است، اما این جنینهای مصنوعی تا چه اندازه به جنینهای واقعی انسان شبیه خواهند بود تا به سؤال‌های ما پاسخ دهند؟
اگر برای ساخت این جنین‌ها به جنین انسان نیاز داشته باشیم یا این جنین‌ها نتوانند به سؤالات تحقیقاتی‌مان پاسخ دهند، ممکن است دانشمندان به استفاده از جنین انسان تکیه کنند.
آیا استفاده از جنینِ انسان برای تحقیق اخلاقی است؟
اینجا ما با یک سؤال اخلاقیِ مهم روبه‌رو می‌شویم که آیا استفاده از جنین انسان برای تحقیق اخلاقی است؟ علاوه‌براین، اگر جنینهای مصنوعی بتوانند رشد خود را تکمیل کنند، باید دید که صرفاً برای تحقیق، اخلاقی است آن‌ها را به وجود آوریم یا خیر. ممکن است آن‌ها «الآن» قادر به رشد بیشتر از مرحلۀ ۱۴ روزه نباشند.
این مشکلی است که باید حل شود و ممکن است دانشمندان تا حدودی دربارۀ آن تصمیم گیری کنند، چون این جنین‌ها بسیار مفیدند. بعد از مطالعۀ جنین انسان، دانشمندان ممکن است بتوانند جنینهای مصنوعی را رشد دهند. بااین‌حال، این یک معضل اخلاقی بزرگ است. ما باید به دقت فکر کنیم که آیا ایجادِ موجودات زندۀ شبیهِ انسان فقط برای انجام تحقیقات اخلاقی است یا خیر.
