اصول راهنما در حل چالش‌های اخلاقی جنگ از منظر عقل و نقل
مقدمه
جنگ به تمام معنا یک فاجعه است. تحولات ناشی از جنگ در طول تاریخ بر تمدن، فرهنگ و اخلاقیات مردم تأثیر نداده و همواره یکی از عوامل تخریب و تهدید جوامع بشری و همچنین مایه تخریب طبیعت بوده است.
با توجه به خشونت‌ها و جنایت‌هایی که در جنگ رخ می‌دهد، رعایت موازین اخلاقی اهمیت فراوانی دارد، اما گاهی بررسی بعد اخلاقی جنگ و رفتارهای جنگی با پیچیدگی‌ها و چالش‌هایی همراه است و دوراهی‌هایی پیش روی ما قرار می‌دهد که حل آنها نیازمند مجموعه‌ای از اصول و قواعد راهنماست.
پیشرفت‌ها در حوزه ساخت و بهینه‌سازی تسلیحات و فناوری‌های جنگی، چالش‌های عمده‌ای پیش روی جامعه بشری قرار داده است؛ چالش‌هایی مانند مسائل زیست‌محیطی، اخلاقی، انسانی و … که سبب شده تصمیم‌گیری درست و حل آنها با مشکل مواجه شود. هریک از این جنبه‌ها به قدری مهم‌اند که بی‌تفاوتی و عدم رعایت اصول مربوط به آنها نتایج مخرب و نابودکننده‌ای در عرصه حیات مادی و معنوی به جای خواهد گذاشت.
اخلاق جنگ به معنای بررسی اخلاقی جنگ و رفتارهای جنگی، عرصه وسیعی را شامل می‌شود، اما در اینجا تکیه و تأکید نگارنده تنها بر چالش‌هایی است که طرفین مخاصمه با آن مواجه می‌شوند؛ اموری مانند کیفیت سلوک و معاشرت فرماندهان با سربازان، اسرا و غیرنظامیان، نبرد در ایام مقدس، حمله به اماکن مذهبی، استفاده از روش‌های ممنوعه و اقدامات مغایر با رفتار انسانی مثل دروغ گفتن، دشنام دادن، بکارگیری خدعه و فریفتن، مثله کردن، قتل و غارت، شبیخون زدن و تشکیل سپر انسانی در جبهه جنگ.
برای حل این چالش‌ها، به مجموعه‌ای از اصول و قواعد راهنما نیازمندیم و این مقاله تلاش دارد – به شیوه استقرایی – تعدادی از مهم‌ترین اصول راهنما را که بیشترین کاربرد را در حل چالش‌های اخلاقی جنگ دارند، برشمارد و با اتکا به عقل و نقل، تبیین کند. این اصول عبارتند از: اصالت اخلاق، کرامت، شرافت، عدالت، تفکیک، تناسب، تحدید و صلح‌ورزی.
شایان ذکر است، بحث حاضر در چارچوب اخلاق اسلامی است و از این منظر عقل و نقل هر دو طریقی به کشف حقایق اخلاقی هستند و از همین رو، در این مقاله، به هر دو منبع توجه شده و آنها را به عنوان مکمل یکدیگر در نظر می‌گیریم.
مفاهیم
سه مفهوم جنگ، اخلاق جنگ و چالش از جمله مفاهیم و اصطلاحات اصلی این تحقیق هستند که به توضیح آنها خواهیم پرداخت.
جنگ
در فرهنگ فارسی جنگ، به معنای نبرد، ستیز، پیکار، کارزار، زد و خورد و کشتار میان چند تن یا میان سپاهیان دو کشور می‌باشد. هرچند دستیابی به تعریف اصطلاحی جامع دشوار است؛ لکن می‌توان گفت که جنگ پدیده‌ای رقابتی و پویا، خطرناک، پیچیده، نامطمئن و الزاما انسانی است. کلازویتس (۱۸۳۱-۱۷۸۰) نظریه‌پرداز معروف جنگ، می‌گوید: «جنگ، اعمال زور برای وادار کردن دشمن به تن دادن به خواسته ماست که از برخی اهداف سیاسی ریشه می‌گیرد».
…
