نظریه تکامل درباره اخلاق چه می‌گوید؟

مقدمه

موضوع مورد بحث یک نگاه تکاملی از نگاه نظری تکامل داروینی به اخلاق زیستی است. نخست من چند دقیقه‌ای راجع به نظریه تکامل صحبت می‌کنم و کلیتی درباره آن ارائه می‌دهم، هم در مورد اینکه تبیین‌های تکاملی چه تبیین‌هایی هستند و در نهایت وارد تکامل اخلاق می‌شوم.

آیا نظریه تکامل ابطال شده است؟

آیا نظریه تکامل ابطال نشده است؟ جواب این سوال هم مثبت است و هم منفی. یعنی وجوهی از نظریه تکامل از زمانی که داروین ارائه داده است تا کنون رد شده است و مثل هر نظریه علمی دیگری مقداری چیز‌های دیگر به آن اضافه شده است. هم قسمت هایی حذف شده است و هم قسمت‌هایی که در زمان داروین نبوده، به آن اضافه شده است. آنچه ما به عنوان نظریه تکامل می‌شناسیم، استخوان‌بندی اصلی‌اش آن چیزی است که نظریه داروین بود و گرنه بسیاری از اجزا تغییر کرده است. این ویژگی هر نظریه علمی دیگری هم هست.

از جمله مؤلفه‌هایی که مانده نظریه نیای مشترک است. یعنی همه موجوداتی که روی کره زمین مانده‌اند به یک نیای مشترک برمی‌گردند، به ۲/۴ میلیارد سال پیش که حیات روی کره زمین شکل گرفته است. چگونه شکل گرفته است؟ این اصلا ربطی به نظریه تکامل ندارد. یعنی نظریه تکامل در باب آغاز حیات سخنی نمی‌گوید. قرائت هایی داریم که می‌خواهند درباره آن حیطه هم حرف بزنند، به آن universal darwinism می‌گویند.
اما چگونگی تشکیل حیات بر روی کره زمین، خودش یک نظریه جداست.

با چه مکانیزمی شکل گرفته است؟ درمورد این مکانیزم اختلاف نظر‌های زیادی وجود دارد. اینکه آیا نظریه انتخاب طبیعی می‌تواند تنوعی را که در حال حاضر بر روی کره زمین داریم، توضیح بدهد؟ یا نیروهای دیگری هم لازم داریم؟ منظور از نیروهای دیگر، تماما نیرو‌های طبیعی است. یعنی نظریه تکامل چون در حیطه علم تجربی کار می‌کند پس از هستومندهای فراطبیعی برای توضیح پدیده‌های طبیعی استفاده نمی‌کند. همانطور که شما در فیزیک همین کار را می‌کنید. وقتی فیزیک کار می‌کنید از هستومندهای فراطبیعی برای توضیخ پدیده‌های طبیعی استفاده نمی‌کنید، بلکه در چارچوب طبیعت کار می‌کنید.

پس از نظریه انتخاب طبیعی نظریه نیای مشترکش مانده است. نظریه انتخاب طبیعی باقی مانده است ولی درباره قدرت این نظریه بین تکامل‌گرایان اختلاف است. عده‌ای که به آن‌ها adaptationism می‌گویند، معتقدند با انتخاب طبیعی می‌توان همه را توضیح داد، که در حال حاضر در اکثریت نیستند. یعنی آن‌هایی که نیروهای دیگری را وارد می‌کنند روز به روز تعدادشان در حال افزایش است.

آیا نظریه تکامل اثبات شده است؟

نظریه تکامل قسمت‌های زیادی دارد، که ما با قسمت‌های دیگرش کاری نداریم. آیا نظریه تکامل اثبات شده است؟ جواب منفی است. پاسخ منفی است زیرا در علم چیزی اثبات نمی‌شود. و این چیزی از شأن علمی بودن نظریه تکامل کم نمی‌کند. نظریه تکامل مثل بقیه نظریه‌های علمی نظریه‌ای ثابت نشده است. اصلاً اثبات واژه‌ای است که در ریاضیات و منطق داریم. در هیچ جای دیگری شما نمی‌توانید اثبات کنید. بنابراین اگر گفتم نظریه تکامل اثبات نشده است، مشکلی در این نظریه تکامل نیست.

در عین حال عده‌ای فکر می‌کنند نظریه تکامل اثبات شده است، اما من جز آن دسته نیستم، چون نظریه تکامل یک نظریه علمی است. در کجا شما می‌توانید اثبات کنید؟ در جایی که دسته‌ای از مقدمات را می‌پذیرید، یک دسته از قواعد منطق را هم می‌پذیرید، هر کدام را که نپذیرید ممکن است در اثبات با مشکل مواجه شوید. مثلا اگر به شما بگویند اثبات کنید که مجموع زوایای مثلث ۱۸۰ درجه است، شما باید اول ۵ اصل هندسه اقلیدس را بپذیرید. دوم باید قواعد منطق متعارف را هم بپذیرید و بعد شروع به اثبات کنید. حتی آنجا هم که می‌گویید اثبات می‌کنیم با پذیرش چیز‌های دیگر است که اثبات می‌کنید. زمانی به دوستی که ژنتیک‌دان بود گفتم این نظریه اثبات نشده است اما او معتقد بود اثبات شده است. اگر اثبات را به معنای فلسفی‌اش به کار ببریم، اثبات نداریم.

ادعای نظریه تکامل چیست؟

این نظریه تکامل چه نظریه‌ای است؟ الان با کدام قسمتش سر و کار دارم؟ انتخاب طبیعی به طور خلاصه می‌گوید اگر شما یک دسته از موجودات داشته باشید که برخی از این‌‌ها در برخی از خصیصه‌هایشان با هم متفاوت باشند، مثلا دسته‌ای از کلاغ‌ها را در نظر بگیرید که این‌‌ها در لانه‌ای زندگی می‌کنند و همه این‌‌ها به یک اندازه درشت نیستند. بعضی‌هایشان که درشت‌تر هستند، مادر یا پدر که برایشان غذا می‌آورد، آن‌‌ها زودتر غذا را می‌گیرند، بنابراین آن‌‌ها که کوچک‌تر هستند، شانس کمتری برای باقی ماندن دارند. نگفتم آنکه بزرگ‌تر است شانس بیشتری دارد، شاید فکر کنیم معادل هم هستند ولی دقیقا معادل هم نیستند.

نظریه تکامل توضیح می‌دهد چگونه موجوداتی که شایستگی کمتری دارند، حذف می‌شوند و آن‌‌ها که خود به خود شایستگی بیشتری دارند باقی می‌مانند ولی آن‌هایی که شایستگی بیشتری دارند ممکن است در اینده شایستگی بیشتری نداشته باشند. آن که شایستگی کمتری دارد شانس بیشتری برای حذف شدن دارد. وقتی این دسته از کلاغ‌‌ها را در نظر می‌گیریم ممکن است عقابی بیاید و آن کلاغ درشتی را که شانس بیشتری برای باقی ماندن داشت، چون درشت تر از بقیه است، بخورد. بنابراین نظریه‌ای نیست که بگوییم چون این بزرگ‌تر بود باقی می‌ماند.

…