!photo by me | اخلاق عکاسی چه می‌گوید؟
اخلاق عکاسی؛ چگونه اخلاق‌مدارانه عکاسی کنیم؟
ما عکاسان، همواره در حال ثبت لحظه‌هایی واقعی از زندگی دیگران هستیم که بیشتر اوقات، حتی به آن فکر هم نمی‌کنیم. در عصر حاضر، این مسئله فقط به عکاس خبری حرفه‌ای محدود نمی شود! هرساله میلیون‌ها نفر، میلیاردها عکس فوری می‌گیرند. در نهایت، بخش زیادی از این تصاویر به‌صورت آنلاین در معرض نمایش همۀ جهان قرار می‌گیرد. علاوه‌بر این، امروزه دستکاری عکس به‌قدری دم‌دستی شده که به امری مبتذل تبدیل شده است.
خلاصه اینکه این پدیده می‌تواند منجر به برخی معضلات جدی اخلاقی شود. گرچه این مسئله، دهه‌ها، گریبان‌گیر حوزۀ عکاسی بوده، اما در سال‌های اخیر تشدید شده است.
حال بیایید گفت‌وگویی جدی درمورد اخلاق عکاسی داشته باشیم. در این مقاله، به برخی مشکلات اخلاقی که نیاز دارید در زمینۀ کاری خود به آن‌ها توجه کنید، خواهیم پرداخت. همچنین دربارۀ این موضوع بحث خواهیم کرد که چطور حقوق و امنیت سوژه‌های خود را در نظر بگیرید و با رعایت رفتار اخلاقی، عکاسی کنید.
رضایت آگاهانه و نحوۀ ارتباط آن با عکاسان
مسلماً اساسی‌ترین مفهومی که عکاس اخلاق‌گرا باید قلباً به آن پایبند باشد، رضایت آگاهانه است. دو عنصر اساسی برای رضایت آگاهانه وجود دارد: ۱ـ توافق داوطلبانه؛ سوژه، به شما اطلاع می‌دهد که با چه چیزی موافق یا مخالف است. ۲ـ انتشار اطلاعات که به‌اندازۀ همان اولی مهم است. اساساً این شما هستید که به‌عنوان عکاس باید سوژه‌های خود را از حقوق‌شان آگاه کنید؛ اینکه بدانند از عکس‌های آن‌ها چگونه استفاده خواهد شد، بعد از عکاسی چه اتفاقی برای تصاویر آن‌ها می‌افتد و مواردی ازایندست. آیا فقط وقتی که سوژه به‌صورت صحیح و با این روش آگاه شود، می‌تواند رضایت آگاهانه دهد؟
به‌عنوان مثال فرض کنید در حین عکاسی استودیویی از مدل خود می‌پرسید آیا با ویرایش ابتدایی تصاویر خود به‌عنوان بخشی از فرآیند انتشار، مشکلی دارد یا خیر؟ در چنین موقعیتی قواعد اصلی رضایت آگاهانه شامل این موارد می‌شود: توضیح جزئیات اینکه احتمالاً چه تغییراتی نیاز است در عکس داده شود؟ چه کسی آن‌ها را انجام می‌دهد؟ و به چه منظوری؟ همچنین اینکه عکس‌ها کجا منتشر می‌شوند؟ و کجا منتشر نمی‌شوند؟
توجه داشته باشید که روند عکاسی اخلاق‌مدار دو طرف دارد. همان‌طور که سوژۀ شما باید رضایت آگاهانه یا عدم رضایت خود را دربارۀ موضوعات مختلف اعلام کند، شما هم لازم است به نظر سوژه‌ها احترام گذاشته و مطابق آن عمل کنید.
گاهی اوقات ممکن است عکاس و مدل با قرارداد کتبی به رضایت آگاهانه برسند. بااین‌حال، توافقات شفاهی نیز در بسیاری از زمینه‌ها و ژانرهای عکاسی رایج است. رسیدن به توافق مناسب، فقط به شما و افرادی که با آن‌ها کار می‌کنید بستگی دارد.
هرجا توانستید، اجازه بگیرید
موضوع دیگری که به آن می‌پردازیم، اجازه‌گرفتن است. به‌عنوان یک عکاس باید تا جایی که می‌توانید رضایت سوژه‌های خود را جلب کنید. به من اعتماد کنید؛ این کار هیچ ضرری ندارد!
بیشتر سوژه‌های عکاسی، از نتایجِ اخلاقی انتشار تصاویر خود آگاه نیستند و چنین مسائلی را در نظر نمی‌گیرند، مگر اینکه از آن‌ها بخواهید صریحاً رضایت خود را اعلام کنند. این امر به‌خصوص در خارج از فضای کنترل‌شدۀ استودیو باید رعایت شود. عکاس-خبرنگاران و کسانی که در محیط‌های باز و عمومی عکاسی می‌کنند، بیش از دیگران باید مراقب باشند.
در شرایط ایده‌آل، باید دست‌کم دو بار از سوژه بخواهید رضایت صریح خود را اعلام کند؛ اجازۀ اول برای عکس‌گرفتن از او، و اجازۀ دوم برای انتشار تصاویری که سوژه در آن‌ها حضور دارد. حتماً به‌وضوح بیان کنید که آن تصویر در چه رسانه‌ای و در چه زمینه‌ای برای عموم قابل‌مشاهده خواهد بود. در نهایت ممکن است دربارۀ جبران خسارت هم گفت‌وگویی داشته باشید.
به یاد داشته باشید که در بسیاری از مواقع، سوژه ممکن است رضایت دهد، حتی اگر واقعاً به نفع او نباشد. با توجه به مطالبی که اینجا مطالعه کردید، این شما هستید که مسئولیت دارید.
هنگام درخواست رضایت از سوژه، لازم است سؤالاتی ازایندست را همیشه در ذهن داشته باشید: آیا در محیطی عکاسی می‌کنید که دوربین، احساس ویژه‌ای از قدرت و چه‌بسا تسلط بر تماشاگران را به شما می‌دهد؟ آیا مانعی زبانی وجود دارد که گفت‌وگو برای جلب رضایت را سخت می‌کند؟
دستکاری عکس و معضلات اخلاقی
یکی دیگر از مسائل کلیدی در اخلاق عکاسی، عکس‌های دستکاری‌شده است. این مسئله در زمینه‌هایی مانند هنرهای زیبا، سفر و عکاسی مد، بیشتر رواج دارد. همچنین دیده می‌شود که عکاسان و مشتریان آن‌ها، عکس‌ها را به‌منظور بالابردن ارزش‌شان دستکاری می‌کنند.
ویرایش و دستکاری عکس یا اقدامات مشابه، ممکن است تصویر غلطی از سوژه‌ها ارائه دهد و نیت آن‌ها را تحریف کند. چه برای کسب مقام در مسابقات عکاسی، چه برای افزایش فروش، یا به‌منظور تقویت و پیشبرد قواعد زیبایی‌شناختی ایده‌آل. با ویرایش و دستکاری یک عکس، آن را از زمینۀ اصلی‌اش، جدا می‌کنید. علاوه‌بر این، بینندگانی که عکسِ دستکاری‌شده را واقعی تصور می‌کنند، گمراه می‌کنید.
بسیاری از عکاسان سعی می‌کنند با به‌حداقل‌رساندن استفاده از ویرایش و پردازش در عکس‌های خود، این مشکل را دور بزنند. این راه‌حل گرچه ساده و سرراست است، اما همیشه عملی نیست، چون گاهی تصاویر برای عرضه‌شدن نیاز به کار بیشتری دارند. البته حتی ملایم و معتدل‌ترین تغییرات هم باید در زمینۀ مناسب انجام شوند.
همان‌طور که هرکسی باید در ارائۀ ویژگی‌ها، دستاوردها یا اثر فیزیکی خود صداقت کامل داشته باشد، شما به‌عنوان یک عکاس هم لازم است دربارۀ آنچه از آن عکاسی می‌کنید، روراست باشید. برای هر تغییری که ممکن است در تصاویرتان ایجاد کنید، زمینۀ مناسب فراهم کنید. هدف و ضرورت ویرایش عکس را توضیح دهید و منظور خود را تفهیم کنید.
طی‌کردن این مراحل برای عکس‌های شما مزایای زیادی خواهد داشت. ازاین‌طریق نه‌تنها کرامت خود، بلکه شأن سوژه‌ها و مخاطبان‌تان را هم حفظ خواهید کرد!
اصالت در عصر هوش مصنوعی
پیشرفت مدل‌های زبانی بزرگ، زیرمجموعه‌ای کاملاً تازه از اخلاق در عکاسی ایجاد کرده است. پیش‌از این فقط خود عکاس می‌توانست عمداً خراب‌کاری کند یا تصویر غلطی ارائه دهد، اما اکنون فضا بسیار گسترده‌تر شده است. یک حیطۀ نگرانکنندۀ جدید، استفاده از هوش مصنوعی برای تولید تصاویری با ظاهر معتبر ــ حتی بدون دوربین یا لنز ــ است.
ازآنجاکه مدل‌های زبانی بزرگ، از عکس‌های موجود برای ساخت پایگاه دادۀ خود استفاده می‌کنند، تصاویرِ به‌دست‌آمده اغلب ترکیبی از عکس‌های واقعی هستند. به همین دلیل ممکن است خبرنگاران یا عکاسان هنری، نمونۀ کارهای خود را در نتایج تولیدشده توسط هوش مصنوعی تشخیص دهند.
در زمینه‌هایی مانند خبرنگاری، که اصالت در آن مهم و کلیدی است، اخلاق عکاسیِ هوش مصنوعی نیز نیازمند دقت بیشتری است. با تکنولوژی نسل فعلی، این امکان وجود دارد که به‌راحتی تصاویری کاملاً ساختگی ایجاد شود. همچنین مدل‌های زبانی بزرگ به‌سادگی می‌تواند عکس‌های واقعی را در زمینه‌ای غلط‌انداز و گول‌زننده ارائه کند. بدین‌ترتیب به‌عنوان یک عکاس اخلاق‌مدار باید تاحدممکن از چنین روش‌هایی اجتناب کنید.
اخلاق عکاسی خیابانی کاندید (بی‌هوا): رضایتِ ضمنی؟
عکاسی کاندید از زمان هنری کارتیه-برسون و معاصرانش یکی از پرطرفدارترین و تحسین‌برانگیزترین ژانرها بوده است؛ نه‌تنها به‌عنوان یکی از سبک‌های عکاسی خیابانی، بلکه عکاسی هنری مدرن به‌طور کلی. این رشته مانند سایر زمینه‌های عکاسی، باارزش و متداول است، اما متأسفانه به معضلی برای اخلاق عکاسی نیز تبدیل شده است.
عکاسی خیابانی کاندید، متکی به ثبت لحظات روزانه بدون اطلاع قبلی است و عکاس را تا حد ممکن از قاب حذف می‌کند. متأسفانه این امر، عکاسی بدون رضایت سوژه را بسیار آسان می‌کند.
بسیاری از عکاسان خیابانی کاندید معتقدند اجازه‌خواستنِ صریح از سوژه، با ماهیت این نوع عکاسی در تضاد است. چراکه عکاس در این ژانر باید ناظر منفعل باشد. این نکته گرچه درست است، اما نباید به‌خاطر یک عکس هنری، صداقت اخلاقی را زیر پا گذاشته و زمینۀ آسیب به دیگران را فراهم کنید. به‌عنوان مثال، چنانچه اجازه‌گرفتن قبل از عکاسی، واقعی‌بودن و کیفیت تصاویر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، سعی کنید پس از عکاسی رضایت سوژه را به دست آورید.
البته سوژه ممکن است اجازه ندهد و ثبت بدون اجازۀ لحظات خصوصی‌اش را توهین تلقی کند. بااین‌حال، در بیشتر موارد، با توضیحات صادقانه می‌توان رضایت افراد را جلب کرد. مطمئن شوید که سوژه دقیقاً متوجه شده چه برنامه‌ای برای استفاده از عکس‌های او دارید و اصول خلاقانۀ عکاسی کاندید را توضیح دهید. با ذهنیت درست و در شرایط مناسب، سوژه متقاعد خواهد شد.
همان‌طور که هرکسی باید در ارائۀ ویژگی‌ها، دستاوردها یا اثر فیزیکی خود صداقت کامل داشته باشد، شما به‌عنوان یک عکاس هم لازم است دربارۀ آنچه از آن عکاسی می‌کنید، روراست باشید. برای هر تغییری که ممکن است در تصاویرتان ایجاد کنید، زمینۀ مناسب فراهم کنید. هدف و ضرورت ویرایش عکس را توضیح دهید و منظور خود را تفهیم کنید.
ثبت لحظات خصوصی در عکاسی خیابانی
عکاسی خیابانی، بیشتر از هر حیطۀ دیگری، روشن می‌کند که عکاسی چگونه می‌تواند مزاحم حریم خصوصی دیگران شود و به دنیای درونی آن‌ها نفوذ کند. عکس‌گرفتن از غریبه‌ها، هیجان‌انگیز و خلاقانه است. نزدیک‌شدن به زندگی دیگران و بی‌مقدمه صمیمی‌شدن با آن‌ها، تجربه‌ای منحصربه‌فرد است. بااین‌حال، درست همین‌جا با یک مسئلۀ اخلاقی بزرگ روبه‌رو می‌شویم.
واقعیت این است که اکثریت قریب‌به‌اتفاق سوژه‌های مناسب برای عکاسی خیابانی، اگر از قبل به آن‌ها نزدیک شویم و از اهداف عکاس مطلع شوند، احتمالاً رضایت نمی‌دهند. همچنین بیشتر مردم وقتی متوجه دوربین می‌شوند، متفاوت عمل می‌کنند. گاهی اوقات، عکسی که به‌دنبال آن هستیم، به‌سادگی و با بیان صادقانه به دست نمی‌آید.
حل تعارض اخلاقی
برای حل این مشکل اخلاقی، باید از خودتان چند سؤال بپرسید. اول از همه، آیا مسئولیت اخلاقی عکس‌گرفتن از سوژه‌هایی را می‌پذیرید که ممکن است با کار شما مخالفت کنند؟ مواجهه با چنین مسائلی، بخشی از تمام ژانرهای عکاسی است، اما در عکاسی خیابانی، همه‌چیز پیچیده‌تر است.
ثانیاً آیا این واقعیت را می‌پذیرید که ممکن است مجبور به حذف عکس‌های خود شوید؟ یعنی انتشار آن‌ها به‌دلیل درگیری بر سر حریم خصوصی و رضایت، متوقف شود. چنین درگیری‌هایی به‌طور معمول در عکاسی خیابانی وجود دارد. شما باید پوست‌کلفت باشید تا این نوع اختلافات را با سوژه‌ها حل کنید.
در نهایت، برای هر عکاس خیابانی مهم است که به کرامت دیگران احترام بگذارد. این واقعیت که عکس‌های شما شامل تصاویر انسان‌های دیگر است، باعث می‌شود همان اندازه مال شما باشد که مال آن‌هاست. شما نمی‌توانید بدون مشورت با سوژه‌ها از لحظات خصوصی آن‌ها برای اهداف شخصی‌تان استفاده کنید. بالأخره اگر آن‌ها نبودند، عکس شما هم وجود نداشت!
بیشتر سوژه‌های عکاسی، از نتایجِ اخلاقی انتشار تصاویر خود آگاه نیستند و چنین مسائلی را در نظر نمی‌گیرند، مگر اینکه از آن‌ها بخواهید صریحاً رضایت خود را اعلام کنند. این امر به‌خصوص در خارج از فضای کنترل‌شدۀ استودیو باید رعایت شود. عکاس-خبرنگاران و کسانی که در محیط‌های باز و عمومی عکاسی می‌کنند، بیش از دیگران باید مراقب باشند.
اخلاق در عکاسی از حیات‌وحش
معضلات اخلاقی در عکاسی، به سوژه‌های انسانی محدود نمی‌شود. نمونۀ بارز این موضوع را در عکاسی حیات‌وحش می‌توان مشاهده کرد. رفتار عقلانی و متعارف این است که یک لنز تله‌فوتو یا سوپرتله‌فوتوی بزرگ انتخاب کنید و از سوژه‌های حیوانی خود بدون مزاحمت عکس بگیرید. ظاهراً مسیر درست همین باشد، اما رفتار اخلاقی مناسب برای عکاسان حیات‌وحش بسیار عمیق‌تر از این‌هاست.
هنگام تنظیم عکس، محیط طبیعی سوژه‌ها و ایمنی آن‌ها را در نظر بگیرید. به‌خاطر عکس بهتر، به زیست‌گاه طبیعی آن‌ها آسیب نزنید و هیچ اثر دائمی از خود به‌جای نگذارید. همچنین حتماً دربارۀ رفتار و ویژگی‌های حیات‌وحشی که از آن عکس می‌گیرید، تحقیق کنید. کسب اطلاعات دربارۀ سوژه به شما کمک می‌کند علائم استرس یا ترس را شناسایی کنید و با رفتار دقیق‌تر و مناسب‌تر، آن علائم را کاهش دهید.
به‌عنوان یک عکاس حیات‌وحش، مراقب باشید حیوانات را به تعاملات غیرطبیعی عادت ندهید. خیلی از عکاسان اشتباه می‌کنند و سوژه‌ها را با غذادادن یا فراهم‌کردن محیط راحت ساختگی، بیش از حد آرام می‌کنند. این کار را نکنید!
چنین دستکاری‌ای در محیط طبیعی، باآنکه مهربانانه است، اما حیوانات را با تماس انسانی آشنا کرده، آن‌ها را وابسته می‌کند و بر رفتارشان تأثیر می‌گذارد. همیشه به یاد داشته باشید که شما اینجا هستید تا مستندسازی کنید و نباید آسیبی برسانید! برای راهنمایی و ارجاع بیشتر، آنچه را مجلۀ نشنال‌جئوگرافیک دربارۀ اخلاق عکاسان حیات‌وحش می‌گوید، بخوانید.
سوگیری، کرامت و اخلاق در عکاسی خبری و مطبوعاتی
بی‌شک عکاسی خبری همواره یکی از حوزه‌های بحث‌برانگیز در اخلاق عکاسی بوده است. این امر دلیل محکمی دارد! به‌عنوان یک عکاس خبری، این وظیفۀ شماست که اصول صداقت، شرافت و تعهد را رعایت کنید و سرمشق خوبی از رفتار قابل اعتماد و گزارش صادقانه به جای گذارید. ازآنجاکه تصاویر شما بر ذهن بینندگان، خوانندگان و شنوندگان بی‌شماری مؤثر است، بسیار اهمیت دارد که از کلیشه‌سازی اجتناب کنید، به وضوح و صراحت قائل باشید و بیشترین اصول اخلاقی را رعایت کنید.
در صنعت رسانه، رسوایی‌های عکاسی صحنه‌سازی‌شده، مصاحبه‌های غیرصادقانه و فیلم‌های گمراه‌کننده، کم پیش نمی‌آید. به‌ویژه در زمانۀ ما که عصر اخبار جعلی است. در چنین فضایی، فعالیت صادقانه و اخلاق‌مدار فوق‌العاده اهمیت دارد. به منابع معتبر توجه کنید و در بالاترین حد ممکن تحقیق و بررسی کنید. هنگام مستندکردن حوادث و رویدادهای مهم و بزرگ، لازم است دربارۀ پس‌زمینۀ آن‌ها آموزش ببینید. اگرچه فقط به‌عنوان یک عکاس با این رویداد ارتباط داشته باشید.
ما تعصبات ناخودآگاهی داریم که همیشه و هرروز تحت‌تأثیر آن‌ها هستیم. شما به‌عنوان یک عکاس-خبرنگار باید تلاش کنید تا حد امکان این تعصبات را از خود دور کنید. و این کار جز با شناخت دقیق سوژه از نزدیک ممکن نیست. بنابراین حتماً قبل از عکاسی مطالعات لازم را انجام دهید.
مسلماً اساسی‌ترین مفهومی که عکاس اخلاق‌گرا باید قلباً به آن پایبند باشد، رضایت آگاهانه است. دو عنصر اساسی برای رضایت آگاهانه وجود دارد: ۱ـ توافق داوطلبانه؛ سوژه، به شما اطلاع می‌دهد که با چه چیزی موافق یا مخالف است. ۲ـ انتشار اطلاعات که به‌اندازۀ همان اولی مهم است.
جلوگیری از سوءاستفاده از سوژه‌های آسیب‌پذیر
به‌خصوص هنگام عکاسی در سفرهای کاری و عبور از محیط‌های اجتماعی آسیب‌پذیر، مراقب باشید که سوژه‌ها را صادقانه روایت کنید. استثمار، فقط آگاهانه و عمدی اتفاق نمی‌افتد، بلکه برعکس است. خیلی ساده ممکن است گرفتار شوید و با افراد آسیب‌پذیر برخورد استثمارگرانه داشته باشید، حتی وقتی که انتظارش را ندارید. هر پیش‌فرضی که از سوژه‌ها دارید، به چالش بکشید؛ مثلاً ظاهرشان، رفتارشان، موانع زبانی یا فرهنگی موجود بین شما و مواردی ازایندست.
همان‌طور که قبلاً گفتم؛ ما همیشه تعصباتی همراه خود داریم. به‌عنوان یک عکاس اخلاق‌مدار، این شما هستید که برای حفظ صداقت خبرنگاری، باید تعصبات خود را کنار بگذارید!
منشور اخلاق در عکاسی
منشور اخلاقی عکاسی، مبنایی برای همۀ عکاسان اخلاق‌مدار در سراسر جهان است. این منشور را انجمن ملی عکاسان مطبوعاتی (NPPA) منتشر کرده و شایسته است هر حرفه‌ای مشتاق آن را بخواند. چند قاعدۀ به‌یادماندنی و ساده، گزاره‌های اخلاقی‌ای که از یک عکاس خبری انتظار می‌رود، تبیین می‌کند. ازآن‌جمله است: امتناع از تأثیرگذاری بر پوشش به هر روش مغرضانه یا غیرصادقانه، حق و وظیفه برای اجازه‌گرفتن و عمل‌کردن بر مبنای رضایت صریح سوژه، پایبندی به قوانین محلی مربوط به حفظ حریم خصوصی و افشای اطلاعات، در هرجایی که فعال هستید.
این منشور، به بسیاری از نکات بررسی‌شده در این متن، اشاره می‌کند. مانند: پرداخت دستمزد منابع به‌صورت منصفانه، ویرایش حداقلی عکس‌ها، نمایش معتبر و موثق اتفاقات دنیای واقعی. منشور اخلاقی کامل را اینجا بخوانید. پیشنهاد می‌کنم گاهی برای یادآوری وظایف اخلاقی خود به آن بازگردیم. وظایفی که همۀ ما به‌عنوان همکاران عکاس باید به آن‌ها پایبند باشیم.
