رحم مصنوعی و مسائل اخلاقی‌اش

ایده پرورش جنین در جایی خارج از بدن مادر، برای دهه‌ها الهام‌بخش رمان‌ها و فیلم‌ها بوده‌است.

هم‌اکنون گروه‌های تحقیقاتی در سراسر جهان دارند بررسی می‌کنند که آیا امکان بارداری مصنوعی¹ وجود دارد یا نه. مثلاً گروهی از محققان، یک بره را با موفقیت در رحم مصنوعی طی مدت چهار هفته رشد دادند. همچنین محققانی از استرالیا آزمایشاتی برای بارداری مصنوعی بره‌ها و کوسه‌ها انجام داده‌اند.

اخیرا محققان هلندی ۲.۹ میلیون یورو (۴.۶۶ میلیون دلار استرالیا) دریافت کردند تا یک نمونه اولیه برای رشد نوزادان نارس بسازند.

بنابراین مهم است که برخی از مسائل اخلاقی مربوط به این فناوری را بررسی کنیم.

رحم مصنوعی چیست؟

رشد کودک در جایی خارج از رحم را برون‌رویش (یا برون‌زایی) می‌گوییم. البته امروزه ما نوعی از آن را استفاده می‌کنیم. مثلاً نوزادان نارس برای ادامه رشد خود در واحد نوزادان به دستگاه‌های آنکوباتور² منتقل می‌شوند که به آن برون‌رویش جزئی گفته می‌شود.

اما رحم مصنوعی، دوره تکوین جنین در خارج از بدن را افزایش می‌دهد. ضمناً احتمال دارد بتوانیم در آینده رحم انسان را به‌طورکلی کنار بگذاریم.

شاید دور از ذهن به نظر برسد اما بسیاری از دانشمندانی که در زمینه زیست‌فناوریِ تولیدِمثل کار می‌کنند، معتقدند که با حمایت‌های علمی و قانونی لازم، برون‌رویشِ کامل در آینده واقعاً شدنی‌ست.

رحم مصنوعی از چه ساخته شده؟

رحم مصنوعی به پوسته یا محفظه بیرونی نیاز دارد. این محفظه جایی‌ست برای کاشت جنین و محافظت از آن در حین رشد. تاکنون در آزمایش‌های حیوانی، از این موارد استفاده کرده‌اند: مخازن آکریلیک، کیسه‌های پلاستیکی و بافت‌های رحمی. آن‌ها این بافت‌های رحمی را از یک موجود زنده جدا کرده و به‌طور مصنوعی زنده نگه داشته‌اند.

رحم مصنوعی همچنین به یک جایگزین مصنوعی برای مایع آمنیوتیک³ نیاز دارد.

درنهایت، باید راهی برای تبادل اکسیژن و مواد مغذی وجود داشته باشد (تا اکسیژن و مواد مغذی وارد و دی‌اکسیدکربن و مواد زائد خارج شوند). به‌عبارت‌دیگر، محققان باید جفت مصنوعی بسازند.

در آزمایشات روی حیوانات از سیستم‌های کاتتر⁴ و پمپ ترکیبی استفاده کرده‌اند. اما برنامه دارند که از یک نسخه کوچکی از اکسیژن‌رسانی به غشایِ خارجی بدن استفاده کنند، همان تکنیکی که منجر به اکسیژن‌رسانی به خون در خارج از بدن می‌شود.

زمانی که این موارد مهیا بشوند، بارداری مصنوعی نیز به‌اندازه لقاح مصنوعی رایج خواهد شد، تکنیکی که چند دهه پیش، انقلابی تلقی می‌شد.

و درست مانند مورد لقاح مصنوعی، بسیاری از افراد نگرانند که این حوزه جدید پزشکی در تولیدِمثل، برای خانواده‌هایی که در آینده شکل می‌گیرند، چه معنایی می‌تواند داشته باشد.

بنابراین برخی از ملاحظات اخلاقی دراین‌باره چیست؟

رحم مصنوعی به نوزادان نارس کمک می‌کند

بحث اصلی راجع به رحم مصنوعی، بر مزایایی متمرکز است که می‌توانند نرخ بقای نوزادان نارس را افزایش دهند.

در حال حاضر، امیدی به زنده‌ماندن کسانی که زودتر از هفته بیست و دوم بارداری به دنیا می‌آیند، نداریم. و آن‌هایی هم که در هفته بیست و سوم به دنیا می‌آیند، احتمالاً دچار طیف وسیعی از ناتوانی‌ها می‌شوند و رنج می‌برند.

ممکن است استفاده از یک کیسه زیستی (بیوبگِ)⁵ کیپ و نفوذناپذیر که شبیه رحم مادر است، به زنده‌ماندن نوزادان نارس و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کند.

بیوبگ، اکسیژن، نوعی مایع جایگزین آمنیوتیک، دسترسی به بند ناف و تمام آب و مواد مغذی لازم (و دارو، در صورت نیاز) را فراهم می‌کند. این روند باعث می‌شود دوره بارداری در خارج از رحم به‌قدری طولانی شود که کودک بتواند به اندازة کافی رشد کند تا بعداً مستقل و با وضعیت سلامتی خوب به زندگی ادامه دهد.

رحم مصنوعی با فراهم‌آوردن توازن مناسبی از هورمون‌ها و مواد مغذی برای جنین، محیط را برای رشد او بهینه می‌کند. همچنین از قرارگرفتن جنین درحالِ‌رشد، در معرض آسیب‌های خارجی مانند بیماری‌های عفونی، جلوگیری می‌کند.
به‌علاوه این فناوری می‌تواند انجام عمل جراحی روی جنین را در صورت نیاز آسان‌تر کند.

و احتمالاً شاهد پایان بستری‌شدن طولانی‌مدت نوزادان نارس در بیمارستان باشیم که این فرایند باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های خدمات درمانی و مراقبت‌های بهداشتی می‌شود. اهمیت این امر، زمانی مشخص می‌شود که برخی از بزرگترین پرداخت‌های بیمه خصوصی برای هزینه‌های بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان را می‌بینیم.

رحم مصنوعی می‌تواند هم به ناباروری و هم به باروری کمک کند

این فناوری تولیدِمثل نوظهور می‌تواند به زنانی که نابارور هستند، حالْ چه به‌لحاظ جسمانی یا اجتماعی، امکان بچه‌دارشدن را بدهد. همچنین می‌تواند برای زنان تراجنسیتی و سایر زنانی که بدون رحم متولد شده‌اند، یا کسانی که رحم خود را به‌دلیل سرطان، آسیب یا شرایط پزشکی از دست داده‌اند، فرصت‌هایی برای بچه‌دارشدن فراهم کند.

به همین ترتیب،‌ می‌تواند برای مردان مجرد و زوج‌های همجنس‌گرا این امکان را فراهم آورد که بدون نیاز به رحم اجاره‌ای، پدر و مادر شوند.

آیا این مطلب، بحث گسترده‌تری را درمورد نقش‌های جنسیتی و برابری در تولیدمثل منجر می‌شود؟ آیا رحم مصنوعی خطرات و انتظارات احتمالی بارداری و زایمان را از بین می‌برد؟ آیا این امر به تبلیغات رحم اجاره‌ای پایان می‌دهد؟
به همین ترتیب، رحم مصنوعی می‌تواند به زنان باروری که به‌دلایل سلامتی یا شخصی تصمیم به بارداری ندارند نیز کمک کند. همچنین به کسانی که احتمالاً انتخاب شغل، دارو و یا شیوه زندگی‌شان، جنین در حال رشد را در معرض نقص عضو یا نابهنجاری قرار می‌دهد هم کمک می‌کند.

ممکن است رحم مصنوعی به زنان آسیب برساند، میزان نابرابری را افزایش دهد و منجر به تبعیض شود
آینده رحم مصنوعی ممکن است برای بسیاری امیدوارکننده باشد، اما همچنین برخی از خطرات احتمالی را نمایان می‌کند.

تحمل دوران بارداری برای برخی زنان سخت می‌شود و ممکن است به این فکر بیفتند که جنین خود را سقط کنند. در این موارد، رحم مصنوعی می‌تواند جایگزین مناسبی برای سقط‌جنین باشد. اما این نگرانی نیز وجود دارد که اگر زنی به سقط‌جنین فکر می‌کند، مجبور شود که از رحم مصنوعی استفاده کند تا سیر تکامل جنین را ادامه دهد و نتواند جنین خود را سقط کند.

اکنون موضوع موردبحث این است که آیا باید به رحم مصنوعی اجازه دهیم که بر حق انتخاب زنان تأثیر بگذارد یا نه.
همچنین ممکن است رحم مصنوعی شکاف بین فقیر و غنی را بیشتر کند. ممکن است والدین ثروتمند و آینده‌نگر بخواهند که برای رحم مصنوعی هزینه کنند، درحالی‌که افراد فقیرتر برای باردارشدن نوزاد خود، به بدن زنان وابسته باشند. نابرابری‌های موجود در نوع تغذیه و قرارگرفتن در معرض عوامل بیماری‌زا نیز می‌تواند میان بارداری‌های مختلف در سراسر شکاف‌های اجتماعی-اقتصادی تشدید شود.

سپس مسائل مربوط به تخصیص بودجه مطرح می‌شود. آیا بودجه دولتی به رحم مصنوعی تعلق می‌گیرد؟ اگر چنین است، چه کسی باید تصمیم بگیرد که کدام افراد به این یارانه دسترسی داشته باشند؟ آیا حد معینی برای آن در نظر خواهند گرفت؟

سایر مسائل، مربوط به تبعیض‌های احتمالی‌ست که افراد متولدشده از طریق رحم مصنوعی ممکن است با آن مواجه شوند. چگونه جلوی تبعیض یا تبلیغات ناراحت‌کننده و تهاجمی را بگیریم و اطمینان حاصل کنیم که داستان‌های مربوط به اصل‌ونسبِ افرادْ با تمسخر عموم مواجه نمی‌شود؟

برخی دیگر ممکن است رحم مصنوعی را عمیقاً نفرت‌انگیز و اساساً برخلاف نظم تولیدمثل طبیعی بدانند.

رحم مصنوعی و آماده‌شدن برای رحم‌های آینده

در حال حاضر هیچ نمونه اولیه از رحم مصنوعی برای انسان وجود ندارد. و این فناوری، تازه دارد مراحل ابتدایی خود را طی می‌کند. بااین‌حال، ما قبل از اینکه با عجله به استقبال فناوری تولیدمثل برویم، باید مسائل اخلاقی و قانونی را در نظر بگیریم.

نه‌تنها باید مطمئن شویم که این فناوری ایمن است و جواب می‌دهد، بلکه باید در نظر بگیریم که آیا آن، مسیر مناسب و درستی برای شرایط مختلف است یا خیر.

ممکن است به‌خاطر وجود شرایط اضطراری مانند نجات جان نوزادان نارس، راحت‌تر بتوانیم از رحم مصنوعی دفاع کنیم. بااین‌حال، شاید برای استفاده از آن‌ها در شرایطی دیگر، به ملاحظات اجتماعی و سیاستی گسترده‌تری نیاز داشته باشیم.
توسعه و عرضه رحم مصنوعی بدون ایجاد چارچوب‌های نظارتی و اخلاقی- قانونی واضح، می‌تواند مشکل‌ساز باشد. قبل از آنکه این فناوری به‌طور کامل محقق شود و در دسترس باشد، باید به‌وضوح حقوق پایان‌دادن به بارداری، مسائل مربوط به والدین و سرپرستی، محدودیت‌های آزمایش و سایر مسائل را مشخص کنیم. باید به‌زودی این کار را انجام دهیم، قبل از اینکه قانون از علم عقب بیفتد.

در باب رحم مصنوعی، توصیه می‌کنیم:

• پروتکل‌هایی وضع شود برای آزمایش آن رحم‌های مصنوعی که به‌تدریج دوره بارداری را افزایش می‌دهند
• بودجه‌ای تخصیص یابد تا از تبعیض به‌دلایل اجتماعی-اقتصادی جلوگیری کند. می‌تواند بودجه دولتی باشد تا طیف وسیعی از گروه‌ها به این فناوری دسترسی داشته باشند
• دستورالعمل‌های قانونی و واضحی ارائه شود برای تعیین وضعیت رویان و جنین‌های برون‌رویشی، ازجمله اینکه چه اتفاقی می‌افتد اگر والدین بمیرند، طلاق بگیرند یا راجع به چگونگی ادامه ماجرا اختلاف‌نظر داشته باشند
• دستورالعمل‌هایی ابلاغ شود که ترس مردم نسبت به سوءاستفاده از فناوری‌های تولیدمثلی نوظهور را کاهش می‌دهد.

به‌راحتی می‌توان با تصورات جوامع آرمانی یا پادآرمانی⁶ ازخودبی‌خود شد. همان‌طور که رحم مصنوعی ممکن است ابزاری اساسی، بنیادین و فوق پیشرفته به نظر برسد، مکث و تأمل در زمان حال نیز مهم است.

درحالی‌که این فناوری می‌تواند برخی از مشکلات موجود مربوط به نابرابری در تولیدمثل را حل کند، بسیاری از مسائل دیگر نیز وجود دارد که توجه فوری ما را می‌طلبد.

بهبود خدمات سلامت مادران، فرصت‌های برابر در محیط کار و کاهش تأثیر عوامل اجتماعی و ضعیفِ سلامت بر نتایج دوران جنینی، همگی نگرانی‌های مبرمی هستند که بایستی اکنون پیش از بررسی آیندة زیست‌فنّاوری تولیدمثلی، به آن‌ها رسیدگی کنیم.

اگر این مقاله را پسندیدید، شاید این مقاله هم برایتان جذاب باشد: مادرِ این بچه کیه؟! | بررسی اخلاقیِ تولید جنین مصنوعی