کودکان می‌بینند… کودکان یاد می‌گیرند | ۱۲ راهکار برای تقویت هوش اخلاقی در کودکان

یکی از اصلی‌ترین وظایف والدین، تربیت فرزندانی با شخصیت شایسته است. در این مقاله، توصیه‌هایی را بیان می‌کنیم تا مطمئن شویم کودک، با رعایت قواعد اخلاقی، ارزش‌ها و فضائل بزرگ می‌شود.

هوش اخلاقی چیست؟

مشاوران مدیریت، داگ لِنیک¹ و فِرد کِیل²، در کتاب‌شان به نام «هوش اخلاقیِ مضاعف³»،  این‌گونه هوش اخلاقی⁴ را تعریف می‌کنند: «ظرفیت ذهنی برای تعیین این‌که «اصول جهانی بشری⁵» چگونه باید در ارزش‌ها، اهداف و کارهای ما به کار گرفته شود». این دو نویسنده بر این نکته تأکید دارند که «صداقت» مشخصۀ فرد باهوش است. وقتی با صداقت  عمل میکنیم، رفتارمان را  به گونه‌ای هماهنگ می‌نماییم تا با اصول جهانی بشری منطبق گردد. اگر ما صداقت نداشته باشیم، طبق این تعریف، هوش اخلاقی هم نداریم.

ساده بگویم هوش اخلاقی چیزی نیست جز زندگی با صداقت. در دنیای کنونیِ مبتنی بر مادیات که مملو از ارزش‌های روبه‌زوال و استانداردهای دوگانه است، ضرورت دارد که والدین، ارزش‌های پسندیده را در کودکان‌شان نهادینه کنند و به تربیت کودکانی با هوشِ اخلاقی اهتمام بورزند.

 هوش اخلاقی یعنی «ظرفیت ذهنی برای تعیین این‌که «اصول جهانی بشری» چگونه باید در ارزش‌ها، اهداف و کارهای ما به کار گرفته شود». ساده بگویم هوش اخلاقی چیزی نیست جز زندگی با صداقت.

دوازده توصیه به پدر و مادرها برای پرورش هوش اخلاقی در کودکان   

۱ـ دربارۀ ارزش‌ها و اخلاقیات شفاف باشید: تا وقتی تصویر روشنی از ارزش‌ها و قواعد اخلاقی‌ای که تمایل دارید در زندگی‌تان به وجود آورید نداشته باشید، نمی‌توانید همان ارزش‌ها را از کودکان بخواهید.

۲ـ به آنچه می‌گویید، عمل کنید: کودکان، بیشتر، ارزش‌های اخلاقی را با نگاه‌کردن به کارهای والدین یاد می‌گیرند، نه از صحبت‌های آن‌ها.  اگر بین حرف و عمل  شما تناقض وجود داشته باشد، کودکان یا سردرگم میشوند یا تمایل دارند همان تناقض را در کارها و گفتارشان منعکس کنند. بنابراین، مطمئن شوید که با اقدامات مناسب، آنچه را بر آن تأکید دارید، دنبال می‌کنید.

۳ـ موقعیت‌ها را به آن‌ها نشان دهید و دربارۀ آن صحبت کنید: برای توضیحِ اهمیت حفظ ارزش‌ها به کودکان، از موقعیت‌های واقعی زندگی استفاده کنید. این کار کمک می‌کند که آن‌ها، قواعد اخلاقی را بهتر درک کنند.  از این رو، به موارد خاصی در زندگی روزمره اشاره کنید که در آن، قواعد اخلاقی پسندیده با افراد و موضوعات ارتباط مستقیم دارد.

۴ـ محیط مناسب فراهم کنید: مطمئن شوید هر آنچه را به کودکان معرفی می‌کنید ــ از افسانه‌ها گرفته تا فیلم، آهنگ و کتاب ــ قواعد اخلاقی و ارزش‌ها را به‌درستی به آنان یاد دهد.

۵ـ قدردانی از رفتار خوب: حتماً از رفتار خوبِ کودکان، تعریف و قدردانی کنید و به آن‌ها پاداش دهید. این کارها باعث می‌شود تا کودکان تشویق شوند به ارزش‌ها و قواعد اخلاقی بیشتر توجه کنند و به آن‌ها عمل کنند.

۶ـ آموزش مؤثرِ حل مشکل و رفع تعارض: انسان، بیشتر اوقات وقتی در زندگی با مشکلات و تعارضات روبه‌رو می‌شود، بیشتر دوست دارد از موضع خود کوتاه بیاید و سازش کند. او اغلب به عقب‌گرد از قواعد اخلاقی و ارزش‌ها متمایل می‌شود. از این رو، لازم است همراه کودک در بحث‌ها و نقش‌آفرینی‌ها شرکت کنید و موقعیت‌های چالش‌برانگیز را برایش مثال بزنید. این‌ کار، مثل جلسات تمرینیِ مفیدی است که به او کمک می‌کند با موقعیت‌های مشابه در زندگیِ واقعی مواجه شود و از قواعد اخلاقی و ارزش‌هایش کوتاه نیاید.

۷ـ برای کودک، تعریف روشنی از درست و نادرست بیان کنید: در ذهن کودک، تصویر روشنی از آنچه درست یا نادرست است، به وجود آورید. هرگونه سردرگمی و ابهام در این مورد، فقط مانع تکامل هوش اخلاقی او می‌شود.

۸ـ دربارۀ روابط فردی در عین پایبندی به ارزش‌ها توضیح دهید: به این نکته اشاره کنید که چگونه رعایت‌نکردن ارزش‌ها، می‌تواند بر روابط فردی تأثیر بگذارد. کودکان باید درک کنند که ما نمی‌توانیم به تنهایی زندگی کنیم و داشتن روابط، مهم است. پس به‌منظور حفظ روابط خوب با اطرافیان، باید قواعد اخلاقی را در زندگی رعایت کنند.

۹ـ در گفت‌وگوهای خانوادگی، بر قواعد اخلاقی تأکید کنید: تا حد امکان سعی کنید در گفت‌وگوهای خانوادگی، بر قواعد اخلاقی پسندیده تأکید کنید. یادگیری ارزش‌ها، به شکل‌گیری شخصیت شایستۀ کودکان کمک می‌کند.

۱۰ـ از زندگی افراد ممتاز برای کودکان تعریف کنید: بر ارزش‌هایی که برخی از افراد مشهور ــ مانند مادر ترزا⁶، آبراهام لینکلن⁷ و مارتین لوترکینگ⁸ ــ مدافع آن بودند، تأکید کنید. بیان این نوع مطالب، درس‌های ارزشمندی به کودکان می‌آموزد.

۱۱ـ کودکان را به درون‌نگری و خودکاوی تشویق کنید: به کودک اجازه دهید تا دربارۀ، کارها، نظرات و رفتارش فکر کند. این کار، وجدان را بیدار می‌کند و به تجزیه و تحلیل این‌که چه‌چیزی اشتباه و چه چیزی درست است، کمک می‌کند. همچنین، نوعی تشویق به خوداصلاحی است و مانند یک انگیزۀ درونی عمل می‌کند.

۱۲ـ عادت به مطالعه را در کودکان پرورش دهید: داستان‌های اخلاقی و کلاسیک، کمک می‌کنند تا شخصیت کودکان ساخته شود. بنابراین، کودکان را به مطالعه‌کردن وادار کنید تا خیلی زود به مطالعه و خواندن کتاب عادت کنند.