وقتی نَفَسِ اخلاق می‌گیرد… | تأثیر آلودگی هوا بر بی‌اخلاقی
آلودگی هوا، اخلاق را از ما می‌گیرد!
طبق یافته‌های انجمن روان‌شناسی علمی، قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا یا حتی فکرکردن به این قضیه، ممکن است منجر به رفتار غیراخلاقی شود. پژوهش‌های تجربی نشان می‌دهد قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا، رابطۀ مستقیمی دارد با رفتارهای غیراخلاقی‌ای همچون جرم‌وجنایت و کلاهبرداری. تحقیقات، علتش را ــ تاحدی ــ افزایش اضطراب می‌داند.
جکسون جی. لو، دانشمند علوم رفتاری و استاد دانشگاه کلمبیا، اولین کسی است که در این زمینه دست به قلم شد. او می‌نویسد: «تحقیقاتم نشان می‌دهد که آلودگی هوا برای سلامت جسمی انسان و محیط‌زیست، هزینه دارد، ولی هزینه‌های بالقوۀ بیشتری برای اخلاق انسان‌ها روی دستِ ما می‌گذارد. این موضوع، مسئله‌ای جدی است؛ آلودگی هوا معضلی است که میلیاردها انسان را در سرتاسر جهان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. حتی در ایالات متحده نیز ۱۴۲ میلیون نفر در شهرهایی زندگی می‌کنند که هوای آلوده و خطرناکی دارند.»
پیش از این، تحقیقاتی نشان داده است که آلودگی هوا، موجب افزایش احساس اضطراب در انسان‌ها می‌شود؛ اضطراب هم رابطۀ مستقیمی با رفتارهای غیراخلاقی دارد. معمولاً اضطراب را عامل اصلیِ برخی از بی‌اخلاقی‌ها می‌دانند. لو و همکارانش به این نتیجه رسیده‌اند که آلودگی هوا، اضطراب را افزایش می‌دهد و در نهایت، منجر به انجام کارهای مجرمانه و رفتارهای غیراخلاقی می‌شود.
قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا، رابطۀ مستقیمی دارد با رفتارهای غیراخلاقی‌ای همچون جرم‌وجنایت و کلاهبرداری. تحقیقات، علتش را ــ تاحدی ــ افزایش اضطراب می‌داند.
در دورۀ ۹ ساله، داده‌های مربوط به آلودگی هوا و جرم‌وجنایت در ۹۳۶۰ شهر و روستای آمریکا جمع‌آوری شد. در این شهرها، آلودگی هوا ناشی از ذرات معلق، مونوکسیدکربن، دی‌اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد بود. داده‌های جنایی نشان داد که جرایمِ رخ‌داده در این شهرها بیشتر بوده است، ازجمله قتل، تجاوز به‌عنف و سرقت.
پژوهشگران، عوامل مختلفی را در موضوع جرم‌وجنایت بررسی کردند تا رابطۀ آلودگی هوا و رفتارهای غیراخلاقی را بفهمند. ازجملۀ آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: جمعیت، میزان فقر، نرخ بیکاری، ناهمگونی‌ها در شهرسازی، شرایط اقتصادی و عواملی از این دست. به این دلیل که معلوم نبود آلودگی هوا بر شرکت‌کنندگان در پژوهش تأثیر داشته یا نه، محققان راه دیگری را پیش گرفتند و از قوۀ تخیل آن‌ها استفاده کردند.
در یکی از این آزمایش‌ها، ۲۵۶ شرکت‌کننده، عکسی را دیدند از شهری آلوده و شهری تمیز. تصور می‌کردند که در آنجا زندگی می‌کنند، قدم می‌زنند و تنفس می‌کنند. اندکی که بعد که احساسات‌شان با آن فضا تطابق پیدا کرد، آزمایش را شروع کردند.
آزمایش اصلی اینطور بود که شرکت‌کنندگان باید مجموعه‌ای از کلمات مرتبط را به هم وصل کنند. هر پاسخ صحیح، نیم‌دلار جایزه داشت. مثلاً باید «گرما» را به یکی از کلمات «زخم/ شانه/ عرق‌کردن» وصل می‌کردند. به شرکت‌کنندگان اینطور گفته شده بود که به‌دلیل مشکلات فنی، اگر کنار صفحه کلیک کنید، جواب درست را می‌بینید، ولی شما نباید جواب را ببینید و خودتان باید جواب دهید. نکته اینجا بود که جواب درست به هر سؤال، نیم‌دلار جایزه داشت و تا جواب درست، فقط یک کلیک فاصله بود!
نتایج جالبی به دست آمد. شرکت‌کنندگانی که شهر آلوده را تصور کرده بودند، بیشتر از بقیه تقلب کردند؛ دیگرانی که شهر تمیز را تصور کرده بودند، کمتر مرتکب تقلب شدند!
همین آزمایش در دیگر شرایط هم انجام شده. به گروهی از شرکت‌کنندگان، عکس پکنِ آلوده را نشان دادند و به گروهی دیگر، عکس پکنِ تمیز. به همه‌شان گفتند دربارۀ زندگی در این مکان بنویسید. نوشته‌ها را متخصصان زبان‌شناسی تحلیل کردند. کسانی که دربارۀ پکنِ آلوده نوشته بودند، اضطراب بیشتری هنگام نوشتن داشتند و از کلمات اضطراب‌آورتری استفاده کرده بودند.
نتیجۀ آزمایشی دیگر در آمریکا نشان داد که آلودگی هوا، میزان تقلب را در امتحان بیشتر می‌کند. همچنین، نتیجۀ آزمایشی در هند نشان داد که آلودگی هوا، تمایل افراد را به استفاده از فنون غیراخلاقی در مذاکره (یا معامله و گفت‌وگو) افزایش می‌دهد.
همان‌طور که محققان گفته‌اند، آلودگی هوا موجب اضطراب است و اضطراب نیز میزان انجام رفتار غیراخلاقی را افزایش می‌دهد. در نتیجه، آلودگی هوا هم برای جسم آدمی مضرّ است و هم به روح آدمی ضربه می‌زند.
لو و همکارانش معتقدند که غیر از موضوع اضطراب، چه‌بسا علت دیگری در پسِ این ارتباط مستقیم وجود داشته باشد. علاوه‌براین، معترف‌اند که تصور آلودگی هوا، به‌اندازۀ قرارگرفتنِ واقعی در معرض آلودگی، موجب بی‌اخلاقی نمی‌شود. آن‌ها این موضوع را یکی از محدودیت‌های پژوهش خود می‌دانند.
لو در پایانِ تحقیقش می‌نویسد: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که آلودگی هوا، نه‌فقط سلامتی را به خطر می‌اندازد، بلکه اخلاق را هم نشانه رفته است.»
همکاران لو در این پژوهش عبارت بودند از: جولیا جِی. لی؛ فرانچسکا جینو؛ و آدام گالینسکی.
اگر به اخلاق محیط‌زیست علاقه‌مندید، اینجا را ببینید.
