داستان یک تغییر؛ چگونه گرافیتی قانونی و اخلاقی شد؟

بعد از ظهر یکشنبه، کمی پس از ساعت ۱، قطار شرکت امترک¹ بعد از سفری طولانی از داخل شهر شیکاگو به‌آرامی به ایستگاه یونیون² می‌رود. من سوار قطار شدم و به پنسیلوانیا برگشتم. شش ساعت بعد را شاهد منظره پنجره‌ام بودم که از درخت‌ها به ساختمان‌ها و از رودخانه‌ها به بزرگراه‌ها تبدیل می‌شد. همانطور که قطار به‌سرعت به سمت مقصد نهایی خود حرکت می‌کرد، چشم من به یکی از ساختمان‌ها می‌افتد که تصویرِ ساختن بنای یادبود لینکلن بر آن نقاشی شده بود. چند دقیقه بعد، قطار متوقف می‌شود، اما فکر آن تصویر در ذهن من زنده مانده است.

اسم آن نقاشی دیواری³ که ساختمان مرکز پن⁴ در امتداد جاده متروپولیتن برنچ⁵ را پوشانده، «۲۸ بلوک⁶» است. این نام بیانگر اهمیتِ بیست و هشت بلوک مرمری است که مردانی از نوادگان نسل اول و دوم بردگان آزاد شده، برای ساخت بنای یادبود لینکلن بین سال‌های ۱۹۱۴ و ۱۹۲۲ استفاده کردند.⁷ هنرمند آن، گرین بیکر⁸، نقاش ساکن نیویورک و برنده جوایز مختلف است که نقاشی‌های دیواری متعددی در واشینگتن برای دبیرستان بالو⁹، پارک لدرویت¹⁰ و انجمن سازندگان راه و ترابری آمریکا¹¹ کشیده است.¹²

نقاشی‌های دیواری بیکر، تنها شکل هنر خیابانی نیست که بر ساختمان‌ها، پل‌ها، تابلوها و دیگر گوشه‌های پایتخت می‌توان دید. آن هنر نقاشی دیواری که به دیوارنگاری یا گرافیتی¹³ «دوقلوی پلید» معروف است، چندین دهه پیش از این روند دوران جدید در پروژه‌های سفارشی هنر خیابانی، چهره اموال عمومی را مخدوش می‌کرد. در واقع، فقط چند قدم دورتر از «۲۸ بلوک»، دیوارهایی که ریل‌های راه‌آهن را در بر می‌گیرند، با خطوط رنگارنگ و درهم‌برهم، و حروف و کلمات اختصاری آلوده شده است؛ که با نقاشی دیواریِ بالا در تضادی آشکار قرار دارند.

دیوارنگاری را چنین تعریف کرده‌اند «نوشتن یا کشیدنِ معمولاً غیرمجازِ چیزی روی سطوح عمومی».¹⁴ با این حال، از نظر تاریخی، دیوارنگاری‌ها همیشه آوازه منفیِ امروزی را نداشتند. معنای graffiti از ریشه باستانیِ واژه «graffio» به معنای «خراش» مشتق شده است.¹⁵ آثارِ دیوارنگاری‌ها که در بقایای تمدن‌های باستانی مانند یونان و روم کشف شده، بر غارها، سنگ‌ها و حتی پاراه‌ها¹⁶ نقش بسته‌اند.¹⁷ دیوارنگاری در دنیای هنر، تکنیکی است برای طراحی بر سطوحی که به sgraffito شناخته می‌شوند. ابتدا سطحی پایه ساخته می‌شود که لایه‌ای دیگر آن را می‌پوشاند و سپس با خراش لایه بالایی، الگو یا شکلی نقش می‌بندد که رنگ لایه پایه را آشکار می‌کند.¹⁸ گروه‌های خاصی از هنرمندان، به‌ویژه کوزه‌گران و نقاشان، از sgraffito در ساخت بافت در آثار هنری خود استفاده می‌کنند.

با در دسترس قرار گرفتنِ وسایل جدید، سبک‌ها و کارکردهای دیوارنگاری در طول زمان تغییر کرد. می‌توان گفت شکل امروزی دیوارنگاری به تبع دو عامل توسعه یافت. اول، ظهورِ قوطی اسپری رنگ در حدود سال ۱۹۵۰، ابزار مناسبی برای دیوارنگاران فراهم کرد تا رنگ را به‌سرعت و بدون نیاز به حمل تجهیزات اضافی مانند برس، غلطک و رنگ، به سطح منتقل کنند.¹⁹ در دسترس بودن و مقرون به صرفه بودنِ اسپری رنگ، دیوارنگاری‌ها را زیاد کرد. دوم، فرهنگ اعتراض دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، استفاده از دیوارنگاری به‌عنوان ابزاری برای بیان اجتماعی و سیاسی را تقویت کرد.²⁰ دیوارنگاری از راه تکنیک‌های برندسازی خاص، امضاها، برچسب‌ها و نمادها شتاب بیشتری گرفت.²¹ سرانجام، دیوارنگاریِ علائم مربوط به دارودسته‌ها در سراسر شهرها نمایان شد و به گزارش‌های افزایش وندالیسم²² و نرخ جرم انجامید.²³

همانطور که دیوارنگاری از یک تکنیک هنری و سنتی تغییر جهت می‌داد و به وندالیسم عریان نزدیک می‌شد، پای قانون به میان آمد. برخی ایالت‌ها دسترسی به خرید اسپری رنگ را برای برخی گروه‌های سنی محدود کردند. دیگر حوزه‌های قضایی، دیوارنگاری را به‌طور کلی جرم‌انگاری کردند. ناحیه کلمبیا [واشینگتن] «قانون ضد دیوارنگاری» را در سال ۲۰۱۰ تصویب کرد و در آن، فرایند ازاله دیوارنگاری و هزینه پاک کردن دیوارنگاری از املاک افراد را بیان کرد.²⁴ همچنین «قانون ضد دیوارنگاری سال ۲۰۱۰» تعریفی قانونی از دیوارنگاری ارائه می‌کند:

«منظور از “دیوارنگاری” هر کنده‌کاری، نوشته، نقاشی، علامت‌گذاری یا طرحی است که بر سازه‌ها، ساختمان‌ها، منزل‌ها، مجسمه‌ها، بناهای تاریخی، حصارها، وسایل نقلیه یا دیگر اشیاء مشابه که اموال منقولی هستند که در بیرون از خانه یا بر درخت‌ها، سنگ‌ها یا دیگر امور طبیعی قرار گرفتند، بدون رضایت یا اجازه مالک و بدون توجه به اینکه آن رضایت یا اجازه چه زمانی داده شده و دیوارنگاری از حق عبور عمومی قابل رؤیت باشد، رنگ‌آمیزی، اسپری، حکاکی، خراشیده یا غیره شود.»²⁵

بخش‌هایی از مقرراتِ قانونِ ازاله دیوارنگاری در قوانین رسمیِ ناحیه کلمبیا لغو شده است، اما مخدوش کردن اموال عمومی یا خصوصی همچنان در زمره اعمال عمدی و سهل‌انگارانه، جرم به حساب می‌آید؛ مانند نوشتن، کشیدن، نقاشی کردن یا غیره بر اموال عمومی یا خصوصی بدون رضایت مالک آن.²⁶ مجازات مخدوش کردن اموال، دست‌کم جریمه‌ای ۲۵۰ دلاری (و حداکثر ۱۰۰۰ دلاری)، نهایتاً ۱۸۰ روز زندان یا هر دو را در بر می‌گیرد.²⁷ مالکیت وسایل دیوارنگاری هم می‌تواند جریمه‌ای بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار در پی داشته باشد.²⁸ بنا به تعریف قوانین ناحیه کلمبیا، وسایل دیوارنگاری، عبارت‌اند از: «هر قوطی، شیشه و وسیله اسپری یا دیگر مکانیسم‌هایی که برای پخش رنگ یا مواد مشابه تحت فشار طراحی شدند، ماژیک دائمی، غلطک رنگ، برچسب و دستگاه حکاکی با قابلیتِ ایجادِ علامتی مشخص روی یک سطح طبیعی یا مصنوعی».²⁹ افزون بر آن، ممکن است دادگاه، دیوارنگاران محکوم‌شده را قانوناً مسئول پرداخت غرامتی معقول به مالکِ آسیب‌دیده بداند.³⁰

مقررات جدیدی که دیوارنگاری را جرم‌انگاری می‌کنند، می‌خواهند از وندالیسم جلوگیری کنند و خیابان‌ها را از علائم غیرمجاز بزدایند. اما آیا این قوانین با مجرم و وندال پنداشتن دیوارنگاران (و نه هنرمندانی سرکوب‌شده و کم‌درآمد)، از چیزی غافل نیستند؟

مایکل براث³¹ در شرح حال خود اجتماع دیوارکشی‌شده: دیوارنگاری و حبس³² دیدگاه روشنگرانه‌ای را بیان می‌کند. او توضیح می‌دهد که چگونه پرداختن به دیوارنگاری، کارش را به اعتیاد آدرنالین [هیجان‌های مخاطره‌آمیز] و دست‌آخر، دستگیری توسط پلیس شهر ریچموند³³ در آوریل سال ۲۰۰۴ کشاند.³⁴ براث هنگام محکومیت، دانشجوی برنامه هنرِ دانشگاه ویرجینیا کامنولث³⁵ بود.³⁶ او صبح روز دستگیری‌اش را اینطور توصیف می‌کند. در حالی که هنوز لباس زیر تنش بود، چند مأمور قانون او را محکم روی زمین خواباندند و به او دست‌بند زدند. سپس گروه ویژه دیوارنگاریِ اداره پلیس ریچموند او را در استودیو آپارتمانش بازجویی کرد. در آنجا اسناد و مدارکی مانند قوطی‌های اسپری رنگِ خالی، شابلون‌ها، غلطک‌های رنگ، جعبه‌هایی از عکس‌های دیوارنگاری‌ها و دفترچه‌هایی پُر از ایده و مکان، پخش‌وپلا و جلوی چشم مأموران بود.³⁷ با اینکه براث سال‌ها به دیوارنگاری مشغول بود، آخرین هنرنمایی او که شامل کشیدن عبارت تبلیغاتی‌اش «REFUSE» بر پلی، روی بزرگراه I-295 می‌شد، او را ده ماه به زندان انداخت.³⁸

براث معتقد بود که درگیری‌اش با نظام قضایی باعث شد دولت از او سوءاستفاده کند تا بیانیه‌ای درباره چگونگی برخورد قانونی با دیوارنگاران دهد.³⁹ دستگیری براث به اخبار محلی کشید که او را یک وندالِ پرکار و مجرمی بزرگ تصویر می‌کردند.⁴⁰ پوشش رسانه‌ای و مجازات قانونی مایکل براث، می‌خواست این پیام را به دیوارنگاران ارسال کند که دولت، سیاست عدم مدارای مطلق را در قبال دیوارنگاری با قدرت اجرا خواهد کرد. با این حال، دیوارنگاران با کشیدن مداومِ دیوارنگاری‌های جدید در شهرهای سراسر آمریکا، پیام خود را به دولت ارسال کردند که هنر آنها متوقف نخواهد شد.

اگر یک گام به عقب برداریم، پرسش مهم این است که آیا اجرای سفت‌وسخت قانون، زندان و مجازات، بهترین راه‌های مبارزه با دیوارنگاری‌های غیرقانونی است. آیا فهمِ انگیزه و نیتِ دیوارنگار، نمی‌تواند بینش بهتری درباره چگونگی مانع شدن از دیوارنگاری به‌طور کلی فراهم کند؟ آیا در مقایسه با چیزی که دیوارنگار روی یک سطح و در معرض دید همگان می‌کشد، چیزِ عمیق‌تری درون او در جریان نیست؟ براث می‌گوید «ابراز هنر، شهرت، بی‌احترامی به قوانین جامعه، انگیزه‌های سیاسی؛ دلایل واقعی زیادی برای کشیدن دیوارنگاری وجود دارد و اکثر افراد انگیزه‌های مختلف و درهم‌وبرهمی دارند. به عقیده من، مسئله و انگیزه اصلی این است که دیوارنگاری نوعی حسِ رضایت از خود و ارزشمند دانستنِ خود را در فرد ایجاد می‌کند.»⁴¹

جالب اینکه مایکل براث الان یک هنرمند مشهور، مجسمه‌سازِ برنده جایزه و نقاش دیواریِ سفارشی است. «او بورسیه حرفه‌ای سطح بالای موزه هنرهای زیبای ویرجینیا⁴² را گرفت و آثارش در مجموعه‌های عمومی و خصوصی پرشماری در سراسر کشور نگه‌داری می‌شود. او به‌عنوان یک نقاش دیواری، برای مشتریانی از گارمین اینترنشنال⁴³ [تولیدکننده ساعت هوشمند و…] گرفته تا آلتریا⁴⁴ [از بزرگترین تولیدکنندگان تنباکو و سیگار] و ملو ماشروم⁴⁵ [رستوران زنجیره‌ای پیتزا] آثاری خلق کرده است. او از زمان آغاز به کار جشنواره هنر خیابانی آروی‌ان⁴⁶، عضو هیئت انتخاب بوده، و بنیان‌گذار پروژه نقاشی دیواریِ دیوارهای پذیرا⁴⁷ در ریچموندِ ویرجینیا بوده است.»⁴⁸ آثار او همچنان بر گوشه‌وکنار ساختمان‌ها نقش بسته، اما امروزه قانونی انجام می‌شود. در برخی موارد، دولت حتی به براث پول داده تا هنر خود را بر اموال عمومی نقاشی یا بر پا کند.

آیا یک راه‌حل عملی برای پایان دادن به دیوارنگاری‌های غیرقانونی و تمیز کردن خیابان‌ها، می‌تواند چیزی غیر از به زندان انداختن دیوارنگاران یا جریمه کردن «هنرمندان گرسنه⁴⁹» باشد؟ به‌جای سرکوب بیشتر خلاقیت آنها، منابع، بودجه و بازارِ بیشتری برایشان فراهم کنیم تا خودشان را نشان دهند و آثار هنری خلق کنند؟ آیا در رابطه عِلّی میان دیوارنگاری که به نقاش دیواری تبدیل شده، راه نجات نیست؟ آیا براث به‌خاطر تجربه اولیه دیوارنگاری‌اش، به یک هنرمند موفق تبدیل شد؟ یقیناً، تبدیل شدن او از یک دیوارنگارِ جوانِ شورشی که به زندان محکوم شده، به یک هنرمند تحسین‌شده و اجتماع‌محور، داستانی بی‌نقص از عدالت ترمیمی است؛ مثالی کلاسیک از مجرمی سرکش که به شهروندی درستکار تبدیل می‌شود.

به هر صورت، شکی نیست که هنر نقاشی دیواری در جامعه دارای وسواس رسانه‌های مجازی، جایگاهی قابل‌توجه دارد. سیاهه گردشگرانی را در نظر بگیرید که جلوی نقاشی دیواریِ بال‌های «آنچه تو را بالا می‌برد⁵⁰» کلسی مونتگو⁵¹ در نشویل⁵² منتظر می‌مانند تا ژست بگیرند و عکس «اینستا-پسند⁵³» خود را با دوستانشان به اشتراک بگذارند.⁵⁴ نقاشی‌های دیواری به دروازه‌هایی تبدیل می‌شوند بین دنیای هنرِ واقعی و ملموس، و صفحه‌های نمایش ناملموسی که پشت آنها زندگی می‌کنیم (آنجا که افراد می‌توانند همزمان با هنر و با هم تعامل داشته باشند). با این حال، هنر نقاشی دیواری با احیای فرایند هنریِ دیوارنگاری (همانطور که به‌طور سنتی از تاریخ هنر می‌فهمیم) و بازگرداندن اخلاقِ دیوارنگاران در چارچوب قانون، به تحقق هدفی بزرگ‌تر هم کمک می‌کند.