هر که با بدان نِشیند، نیکی نبیند | تأثیر جمع بر رفتار ما
تأثیر جمع بر رفتار ما چیست؟
آیا تابه‌حال شده کاری را انجام دهید و می‌دانستید اشتباه است، اما انجامش داده‌اید چون دوست‌تان انجام داده است؟ یا ممکن است برایتان پیش آمده باشد که به انجام کار خوبی مثل کمک به خیریه متمایل شوید، به‌خاطر این‌که دوستان‌تان همان کار را انجام داده باشند؟ در پژوهشی جدید، مسئلۀ معاشرت با جمع «درست» یا «اشتباه» بررسی شد. این مطالعه نشان می‌دهد که بی‌شک، کارهای ما همچون اهداف‌مان از اطرافیان‌مان تأثیر می‌پذیرند.
روش پژوهش
اخیراً دکتر هونگبو یو، دکتر جنیفر سیگل، دکتر جان کلیترو و دکتر ماولی کروکت بررسی کردند که افراد چگونه پس از مشاهدۀ تصمیم‌های اخلاقی همگروهی‌های خود، رفتارشان را تغییر می‌دهند. آیا این افراد حاضر بودند از تحمیل رنج بر دیگران سود ببرند یا نه.
این آزمایش شامل سه مرحله بود: در مرحلۀ اول، شرکت‌کنندگان باید تصمیم می‌گرفتند به‌ازای دریافت پول، قدری شوک الکتریکی به غریبه‌ها وارد کنند؛ هرچه پول بیشتری بدهند، شوک بیشتری به غریبه‌ها وارد می‌کنند.
پس از تکمیل بخش اول مطالعه، شرکت‌کنندگان مشاهده کردند که «فرد» دیگری (که از قبل مشخص شده بود چه تصمیمی بگیرد) دربارۀ همان مجموعه مسائل تصمیم‌‌هایی را اتخاذ می‌کند. نیمی از شرکت‌کنندگان، یک فرد «خوب» را تماشا کردند که برای واردکردن شوک، درخواست پول بیشتری داشت و نیمی از شرکت‌کنندگان یک فرد «بد» را تماشا کردند که حاضر بود برای مقدار اندکی پول، به فرد غریبه شوک بیشتری وارد کند. بنابراین، هدف عامل اخلاقیِ «خوب» این بود که با واردکردن کمترین شوک ممکن، آسیب به طرف مقابل را به حداقل برساند، درحالی‌که عامل اخلاقیِ «بد» به‌دنبال حداکثر پول برای خودش بود. در حین مشاهده، شرکت‌کنندگان همچنین پیش‌بینی کردند که این شخص (عامل اخلاقی) چه تصمیمی می‌گیرد. همچنین قبل از مشاهدۀ کارهایی که فرد تصمیم‌گیرنده قرار بود انجام دهد، از شرکت‌کنندگان خواسته شد جواب‌شان در این‌باره را بگویند که فرد تصمیم‌گیرنده چه تصمیمی می‌گیرد. محققان بدین وسیله توانستند بفهمند که آیا افراد متوجه خوب یا بد بودن یک شخص شدند یا نه.
بعد از این‌که شرکت‌کنندگان اتخاذ تصمیم توسط «شخص» دیگر را دیدند، دوباره آزمون تصمیم‌گیری را انجام دادند. محققان بدین وسیله توانستند ارزیابی کنند آیا تماشای همگروهی بر روی شیوۀ تصمیم‌گیری شرکت‌کنندگان تأثیر می‌گذارد یا نه.
محققان به چه نتیجه‌ای رسیدند؟ خوب یا بد، ما تحت‌تأثیر اطرافیان خود هستیم!
مطابق انتظار، تماشای تصمیمات دیگران، باعث شد تصمیم‌های شرکت‌کنندگان بیشتر شبیه همگروهی‌هایشان شود. شرکت‌کنندگانی که تصمیم مأمور خوب را مشاهده و پیش‌بینی کردند، به‌دنبال آن سی و هشت درصد پول بیشتر برای هر شوک می خواستند تا شوک بیشتری به غریبه بدهند. در همین حال، شرکت‌کنندگانی که عامل اخلاقیِ «بد» را تماشا کردند، حاضر بودند در ازای سی و یک درصد پول کمتر شوک های بیشتری وارد کنند.
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، عاملان اخلاقی خوب، بیشتر بر روی کمینۀ درد تمرکز داشتند، درحالی‌که عاملان اخلاقیِ بد، بیشتر بر افزایش سود خودشان متمرکز بودند. محققان با استفاده از یک مدل محاسباتی به نام الگوی انتشار که اجزای مختلف یک تصمیم را از نظر ریاضیاتی جدا می‌کند، توانستند میزان تمرکز شرکت‌کنندگان مختلف بر پاداش را از میزان تمرکز آن‌ها بر تعداد شوک‌های داده‌شده جدا کنند. محققان پی بردند که شرکت‌کنندگان پس از مشاهدۀ همگروهی‌های خود، تمرکز خود را در جهت همان چیزی که عامل اخلاقیِ مورد مشاهده تمرکز دارد تغییر می‌دهند: شرکت‌کنندگانی که عامل اخلاقی خوب را تماشا کردند، هنگام سنجش گزینه‌ها در فرایند تصمیم‌گیری، توجه بیشتری بر درد مربوطه داشتند. در مقابل، شرکت‌کنندگانی که عامل اخلاقی بد را تماشا کردند، بیشتر بر روی سود خود متمرکز بودند. مدل محاسباتی همچنین نشان داد که تماشای عامل اخلاقی خوب، باعث شد که شرکت‌کنندگان تمایل بیشتری به انتخاب گزینۀ فداکارانه داشته باشند، حتی قبل از این‌که گزینه‌ها را در آزمون‌ها ببینند. از سوی دیگر، تماشای عامل اخلاقی بد انتخاب شرکت‌کنندگان را به‌سوی تصمیم خودخواهانه‌تر متمایل کرد.
نويسندگان خاطرنشان می‌کنند که این مسئله، مفاهیمی را دربارۀ نحوۀ تلاش ما برای تحت‌تأثیر قراردادنِ دیگران نشان می‌دهد. از آنجا که رفتار خودخواهانه ناشی از تمرکز بر سود است، نویسندگان می‌گویند که جلب توجه شرکت‌کنندگان به تأثیرات مضر (تصمیمات خود) بر دیگران می‌تواند خودخواهی را کاهش دهد یا معکوس کند. از سوی دیگر، کسانی که فداکارانه عمل می‌کردند، بر آسایش دیگران متمرکز بودند. به همین علت، نویسندگان می‌گویند تأکید بر مزایای شخصیِ رفتاری که از نظر اخلاقی خوب است، چه‌بسا باعث ایجاد انگیزه در افراد نشود. بااینحال، با توجه به این‌که سایر محرک‌ها، مانند مشاهدۀ افزایش بالقوۀ منفعت شخصی (احترام یا شهرت) در این مطالعه وجود نداشتند، تحقیقات بیشتری برای تأیید این مفاهیم مورد نیاز است.
رفتار بد تنها به این دلیل آسیب‌زا نیست که باعث می‌شود دیگران، اخلاق را کمتر در رفتار خود رعایت کنند، بلکه آنجایی خطرناک‌تر می‌شود که ما از میزان تأثیرپذیریِ خود آگاه نیستیم.
شباهت بر روی میزان تأثیرپذیری از انتخاب‌های اطرافیان تأثیرگذار است
در مرحلۀ بعد، محققان بیشتر بررسی کردند که چگونه دو نوع مشابهت عینی و ذهنی، بر میزان تأثیرپذیری شرکت‌کنندگان از همگروهی‌های خود مؤثر است.
شباهت عینی نشان می‌دهد که انتخاب‌های همگروهی‌ها و شرکت‌کننده‌ها چقدر شبیه به هم بوده است. در مقابل، شباهت ذهنی از این طریق به دست آمد که از شرکت‌کنندگان سؤال شد چقدر شباهت به همگروهی خود دارند. محققان متوجه شدند هرچه شرکت‌کنندگان احساسات‌شان بیشتر مشابه شرکت‌کننده «اخلاقاً» خوب بود یا تصمیم‌هایشان شبیه‌تر بود، تأکید بیشتری هم بر کمینه‌کردن آسیب وارده داشتند. بااینحال، در مورد شرکت‌کنندگانی که شرکت‌کننده «اخلاقاً» بد را مشاهده می‌کردند، تنها شباهت عینی با تأکید آن‌ها بر کمینه‌کردن درد مرتبط بود.
ما نسبت‌به تأثیرات مثبت بر روی خودمان آگاه‌تریم
در پایان، محققان می‌خواستند بررسی کنند که ما چقدر از تأثیر دیگران بر خودمان آگاه هستیم. شرکت‌کنندگان گزارش دادند که پس از مشاهدۀ همگروهی خود، تا چه اندازه به‌طور واضح از تغییرات در تصمیمات خود آگاه بودند. تعجب‌برانگیز این بود که خودآگاهی از میزان تأثیرپذیری از همگروهی خود در کسانی که عامل اخلاقی خوب را تماشا کردند، فاصلۀ کمتری از میزان واقعی تأثیرپذیری‌شان داشت؛ ولی شرکت‌کنندگانی که عامل اخلاقی بد را تماشا کردند، ارتباطی با میزان واقعی تأثیرپذیری تصمیمات‌شان ندیدند. نويسندگان تأکید می‌کنند که نتیجةً، رفتار بد تنها به این دلیل آسیب‌زا نیست که باعث می‌شود دیگران، اخلاق را کمتر در رفتار خود رعایت کنند، بلکه آنجایی خطرناک‌تر می‌شود که ما از میزان تأثیرپذیریِ خود آگاه نیستیم.
محققان دلیلی برای درست‌بودن این پند قدیمی به دست دادند: «یار بد بدتر بُوَد از مار بد».
ما نه‌تنها اخلاقیات خود را برای شباهت با اطرافیان‌مان تغییر می‌دهیم، بلکه آنچه در درون بر آن تمرکز داریم هم تغییر می‌کند. نکتۀ دیگر این‌که هر چقدر شما از نظر ذهنی یا عینی با شخص دیگری مشابهت داشته باشید، احتمال بیشتری دارد که آن‌ها بر روی شما تأثیر بگذارند، چه تأثیرات خوب، چه تأثیرات بد. راستی مواظب باشید ما همان قدر احتمال دارد که تأثیرات بد را از اطرافیان‌مان بپذیریم که تأثیرات خوب را، اما احتمال کمتری دارد که متوجه آن شویم!
