گزارشی از کتاب مسائل اخلاقی معاصر؛ اختلافات و توافقات
نگاهی به کتاب مسائل اخلاقی معاصر
کتاب مسائل اخلاقی معاصر (اختلافات و توافقات) کتاب مفصل ۷۷۶ صفحه‌ای است که در ۱۱ فصل به موضوعاتی پرداخته شده که نویسندگان مطرح و زبردست به سرپرستی لارنس ام. هینمن آن را نگاشته‌اند. هینمن استاد فلسفۀ دانشگاه سن‌دیگو است که از سال ۱۹۷۵ تا سال ۲۰۱۴، در این دانشگاه مشغول به تدریس و پژوهش بوده. داشتن بیش از ۷ کتاب و ۵۰ مقاله تنها بخشی از فعالیت‌های پژوهشی او در این سال‌هاست.
این کتاب از روی چهارمین ویرایش این اثر به زبان انگلیسی ترجمه شده. ویراستی که از نگاه خود هینمن نقش راه روشن‌تری از مسائل مطرح در اخلاق کاربردی دارد. همانطور که اشاره شد، کتاب در ۱۱ فصل و سه بخش به تمام موضوعات از مباحث مرتبط با مرگ و زندگی گرفته تا گوناگونی و برابری و گسترش جهان اخلاق را مورد بحث و بررسی قرار داده است. با عبور از بخش درآمد کتاب که به تعریف و تشریح اجمالی رویکردهای بیشتر هنجاری اخلاق پرداخته به مجموعه سؤالاتی بر می‌خوریم که به گفتۀ هینمن برای ارزیابی مخاطب توسط خودش قبل و بعد از خواندن این اثر طراحی شده است. او از خواننده می‌خواهد یک بار در ابتدای مطالعۀ کتاب و بار دیگر در انتهای هر فصل به سوالات پاسخ داده و جواب‌ها را با هم ارزیابی کند تا متوجه اثر مطلب بر عقایدش بشود. نکتۀ دیگر دربارۀ کتاب چینش متفاوت و اندکی پیچیدۀ فصل‌ها و بخش‌هاست. ابتدای هر بخش با مقدمه‌ای بعضاً مفصل به جهت صورت‌بندی مفهومی مسائل آغاز می‌شود. پس از آن، بخش اول شامل ۵ فصل پیرامون شبیه‌سازی و فناوری‌های تولید مثل، سقط جنین، آسان‌مرگی، مجازات اعدام و جنگ و تروریسم است. بخش دوم به مباحثی پیرامون نژاد، قومیت و جنسیت پرداخته و فصل سوم به فقر و گرسنگی، همزیستی با حیوانات، محیط زیست و اخلاق در فضای مجازی می‌پردازد.
هر فصل با روایتی آغاز می‌شود که خواندن اثر را برای دانشجویان و علاقمندان جالب توجه می‌کند. روایتی واقعی از زندگی افراد مختلف که چالش اخلاقی پیرامون موضوعی که در آن فصل آورده شده را پشت سر گذاشته و با آن دست و پنجه نرم کردند. حُسن این مسئله در به کارگیری از قدرت تخیل، حس همدردی و همزاد پنداری است که مخاطب می‌تواند با راوی داستان داشته و در ضمن آن یک چالش اخلاقی را بدون آن‌که در زندگی خودش تجربه کرده باشد تصور و درک کند.
انتهای هر فصل نیز قسمتی با عنوان سؤالاتی برای بحث و بررسی بیشتر، منابعی برای مطالعه (که حتی شامل فیلم‌ها و یادداشت‌های منتشرشده در بلاگ‌های شخصی نیز می‌شود) و مروری بر آنچه خوانده شده قرار گرفته که تقریباً مجموعۀ کاملی از هر آن چیزی است که می‌توانید دربارۀ موضوع بدانید. در این یادداشت، قصد داریم توضیح مختصری پیرامون هر یک از فصول داده و مخاطب را از این‌که قرار است با خواندن این کتاب چه چیزی عایدش شود آشنا کنیم.
هر فصل با روایتی آغاز می‌شود که خواندن اثر را برای دانشجویان و علاقمندان جالب توجه می‌کند. روایتی واقعی از زندگی افراد مختلف که چالش اخلاقی پیرامون موضوعی که در آن فصل آورده شده را پشت سر گذاشته و با آن دست و پنجه نرم کردند. حُسن این مسئله در به کارگیری از قدرت تخیل، حس همدردی و همزاد پنداری است که مخاطب می‌تواند با راوی داستان داشته و در ضمن آن یک چالش اخلاقی را بدون آن‌که در زندگی خودش تجربه کرده باشد تصور و درک کند.
بخش اول از کتاب مسائل اخلاقی معاصر
فصل اول: فناوری‌های تولید مثل
این فصل با روایت تصمیم یک زوج سوئیسی برای به دنیا آوردن فرزند دوم به جهت نجات جان فرزند اول از سرطان از طریق پیوند مغز استخوان آغاز می‌شود که در جهان اخلاق از آن با عنوان فرزند ناجی یاد می‌شود. سپس در ادامه، روایت دوم را از اوا کیتای و مکاتباتش با پسر خود پیرامون سقط جنین معلول خواهیم خواند. این روایت نه حول یک مسئلۀ فرضی، بلکه دربارۀ دختر معلول اوا کیتای و چالش‌ها و فرصت‌هایی است که حضور او به خانواده بخشیده. هر یک از این روایت‌ها ما را با بخش دشواری از زیستن به‌عنوان یک والد در جهان امروز آشنا می‌کند. بخش دوم این فصل ضمن تبیین گزینه‌های موجود برای باروری در عصر حاضر، با مقاله‌ای از مایکل جی. سندل دربارۀ مشکلات اخلاقی موجود در فرایند‌های اصلاح ژنتیکی خاتمه می‌يابد.
فصل دوم: سقط جنین
این فصل دربارۀ سقط جنین و تمام دشواری‌های فکری آن است. روایتی که در ابتدای این فصل آمده امکان سقط جنین در بارداری‌های ناخواسته یا چندقلویی‌های پیش‌بینی‌نشده را به تصویر می‌کشد و پس از آن با بحث‌های اصلی مانند شأن اخلاقی جنین، معیار شخص بودن، حق مادر بر بدنش و… اکثر موضوعات فنی در این زمینه به تصویر کشیده می‌شود و نهایتاً در دو مقاله، استدلالاتِ له و علیه این سقط جنین در ذهن‌مان صورت‌بندی شده و اطلاعات جامعی به دست خواهیم آورد.
فصل سوم: آسان مرگی
خواندن روایت‌ها از لحظات مشقت‌بار و سخت بیماران و خانواده‌های آن‌ها اگرچه دردناک است، اما تفکربرانگیز هم هست. این فصل با دو روایت، ما را بر آن می‌دارد که بار دیگر دربارۀ نظرات‌مان (چه موافق باشیم یا مخالف) راجع‌به اُتانازی بیاندیشیم. آتول گاواندی فصل را با روایت زنی آغاز می‌کند که پزشکان در دوران بارداری متوجه وجود تودۀ بدخیم در بدنش می‌شوند. صرفاً مرور آنچه بر این زن درست از پس از زایمان تا لحظات پایانی زندگی گذشته قلب شما را به درد خواهد آورد. نویسنده با روایت چنین داستانی به دنبال نشان‌دادن این نکته است که گویا پزشکان هیچ‌وقت نمی‌دانند از کجا به بعد تسلیم شوند و با این تلاش نافرجام، تنها به رنج بیمار می‌افزایند.
اما روایت دوم مربوط به سوزان ام. ولف و تجربۀ او از بیماری و فوت پدرش است. ولف این خاطرۀ دردناک را به این هدف با ما اشتراک می‌گذارد که نشان دهد چطور مرگ پدرش نظر او را دربارۀ ضرورت قانونی‌بودن آسان‌مرگی تغییر داده. از دیگر نکات این فصل می‌توان به تصمیم‌های دم مرگ و خودکشی فعال یا منفعل اشاره کرد که توضیحی فنی در باب اُتانازی است.
فصل چهارم: مجازات و اعدام
هلن پریجبن در این فصل، تجربه‌اش از دیدن یک مجازات اعدام در ایالات متحدۀ آمریکا را روایت کرده و تعریف می‌کند چطور این تجربه باعث شده تا ضمن همدردی با خانوادۀ مقتول، به‌شدت با مجازات اعدام مخالف باشد. پس از آن، در بخش بعد ضمن نگاهی به آمارها و دلایل موجود برای داشتن هرگونه مجازاتی به طور عام، ذهن خواننده وارد بحث‌ها و چالش‌های در این زمینه خواهد شد به این معنا که استدلال‌هایی پیرامون مجاز یا غیر مجاز بودن انواع مجازات (به‌ویژه اعدام) ذکر و بررسی شده و کمی عمیق‌تر به این سؤال فکر می‌شود که حقیقتاً قاتلان سزاوار چه‌چیزی هستند؟!
فصل پنجم: جنگ و تروریسم
نانسی شرمن به‌درستی در روایتش نشان می‌دهد چطور داستان‌های مربوط به جنگ هیچ‌گاه تصویر درستی از آنچه به یک سرباز قبل، بعد و حین جنگ می‌گذرد نشان نمی‌‌دهند. این‌که چه بر سر فردی می‌آید که بدترین صحنه‌ها را از نزدیک دیده یا حتی خودش عامل آن‌ها بوده، پس از برگشت چه مشکلاتی را از سر می‌گذراند و به خانواده‌اش چه می‌گذرد از موضوعاتی است که همواره مغفول مانده و کمتر به آن پرداخته شده است. نویسنده در ادامه عنوان می‌کند اگرچه جنگْ شر و رنج مطلق است، اما گریز‌ناپذیر نیز هست؛ لذا باید برای یافتن پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان جنگ عادلانه داشت و اگر پاسخ مثبت است چه عواملی می‌تواند یک جنگ را عادلانه کند تحقیق بیشتری کنیم. کاری که او در این فصل آن را آغاز کرده است. از نکات بعدی این فصل ارزیابی موضوعاتی چون شکنجه، ترور و مداخلۀ بشردوستانه در قالب این سؤالات است: آیا می‌توان شرایطی یافت که در آن ترور و شکنجه اخلاقی باشد؟ مداخلۀ بشردوستانه چیست و در چه شرایطی می‌توان به نحو اخلاقی آن را اعمال کرد؟
بخش دوم از کتاب مسائل اخلاقی معاصر
فصل ششم: نژاد و قومیت
این فصل که آغازین فصل از بخش دوم است، یکی از قدیمی و البته مهم‌ترین موضوعات یعنی «نژاد و قومیت» و چالش‌های اخلاقی پیرامون آن را برای ما شرح می‌دهد. امور مختلفی چون گرایش‌های فرهنگی و قومیتی، تبعیض‌های نژادی، چیستی قوم و قومیت، بخشش مصالحه و پرداخت غرامت به قومیت‌هایی که سال‌ها مورد ظلم قرار گرفتند تنها بخشی از موضوعات آورده‌شده در این فصل است. اگرچه ممکن است در ابتدا تصور کنید با موضوع پیش‌پاافتاده و تکراری روبه‌رو هستید، مثال‌ها و چالش‌های مطرح شده نشان می‌دهد تا چه اندازه صحبت پیرامون مسئله نژاد و تبعیض‌های نژادی ــ به‌ویژه در سال‌های اخیر ــ نمود داشته و همچنان پابرجاست.
فصل هفتم: جنسیت
این فصل از آن فصل‌هایی است که بدون هیچ روایت و داستانی بحث خود را غاز می‌کند. شاید نویسندگان قصد داشتند به ما نشان دهند بحث دربارۀ جنسیت آنچنان ملموس بوده که نیازی به توضیح و داستان‌سرایی ندارد. مسائلی مثل جنسیت زدگی در زبان، فرهنگ، پوشش، شغل و… از مسائلی هستند که هر جامعه به شکل و گونه‌ای با آن درگیر است. تعریف‌های متفاوت از جنسیت و نقش‌های جنسیتی در هر جامعه، نقد برخی رویکردهای فمنیستی و رشد تبعیض جنسیتی علیه مردان در سال‌های اخیر از دیگر موضوعات فصل بوده که حاکی از به‌روز‌بودن این کتاب در موضوعات مختلف، نسبت‌به سایر آثار موجود به زبان فارسی در این زمینه است. شخصاً این فصل را یکی از جذاب‌ترین فصول کتاب می‌دانم که در این بی‌صدای پژوهشی دربارۀ موضوعات پیرامون جنسیت و تفسیرهای مختلف از آن، راه گفتگو در این زمینه را به لحاظ اخلاقی باز کرده.
بخش سوم از کتاب مسائل اخلاقی معاصر
فصل هشتم: فقر و گرسنگی جهانی
بخش نهایی با مقاله‌ای در حوزۀ فقر و گرسنگی جهانی آغاز می‌شود. کمتر کسی در خوب‌بودن کمک به فقرا شک و شبهه‌ای دارد. بیشتر ما باور داریم که این امر اخلاقاً خوب و مطلوب است، اما باید بدانیم دلایل قابل‌توجهی برای کمک‌نکردن نیز جود دارد که نمی‌توان به سادگی از آن‌ها گذشت. همچنین، در این فصل می‌خوانید چطور رویکردهای اخلاقی مختلف اصرار به کمک دارند و هر کدام چه چالش‌هایی را برای ضروری دانستن آن از سر می‌گذرانند. مسلماً نمی‌توان از فقر و گرسنگی در عالم سخن گفت، اما به عدالت جهانی و راه‌های دستیابی به شرایط مطلوب برای همگان نپرداخت. از این روست که بخش پایانی فصل به موضوعاتی پیرامون عدالت جهانی و توزیع برابر منابع اختصاص داده شده.
فصل نهم: همزیستی با حیوانات
پس از صحبت دربارۀ رنج‌های آدمی طی ۸ فصل، نوبت آن است که کمی هم دربارۀ محیط‌زیست و حقوق حیوانات بخوانیم. این فصل با روایتی از کتابِ «خوردن حیوانات» که در سال ۲۰۰۹ توسط سفرن فوئر نوشته شده آغاز می‌شود. روایتی که نشان می‌دهد چطور سلایق غذایی، مفهوم خوشمزگی و بدمزگی بیشتر از آن‌که معطوف به طعم غذا باشد، از عادت‌های خانوادگی و سنت‌های فرهنگی نشأت می‌گیرد. پس از آن، با مطرح‌ترین و مشهورترین فیلسوف منتقد گوشتخواری و حامی حقوق حیوانات «پیتر سینگر» همراه شده و نوشتۀ او با عنوان نقدی بر دامداری صنعتی را می‌خوانیم و سپس با یادداشتی از تام ریگان (دفاع از حقوق حیوانات) ادامه می‌دهیم. هرچند از آن روی سکه هم غافل نمی‌شویم و نگاهی به دفاعیات سرسختانهٔ کارل کوهن در استفاده از حیوانات برای تحقیقات زیست‌پزشکی و سایر امور می‌اندازیم.
فصل دهم: اخلاق محیط‌زیست
در این فصل ذیل سه بخش دربارۀ مسائل مربوط به محیط‌زیست اطلاعات جامعی کسب می‌کنیم. از رویکردهای موجود در حل چالش‌های محیط‌زیست می‌خوانیم، گرایش‌های دینی و غیر دینی ایجادشده در حمایت و حراست از محیط‌زیست را بررسی می‌کنیم و با غیرعادلانه‌بودن سیاست‌های محیطی که هزینۀ طاقت فرسایی را بر تنگدستان و رنگین‌پوستان تحمیل می‌کند، به درهم‌تنیدگی موضوعات در حوزۀ اخلاق پی می‌بریم.
فصل دوازدهم: اخلاق فضای مجازی
این فصل در ۶ بخش اول ما را با هکرها و چالش‌هایی که ایجاد می‌کنند در قالب یک روایت آشنا می‌کند، سپس از امکان زیستن در کنار یکدیگر ــ آن هم در فضای مجازی ــ سخن می‌گوید و به ما نشان می‌دهد فضای مجازی چطور امور ساده‌ای مانند خرید‌کردن، معاشرت و حتی رانندگی را معیاری متفاوت بخشیده. از طرف دیگر، چطور حفظ حریم شخصی و کنترل اطلاعات را دشوار و حتی به امری غیرممکن تبدیل کرده است. حفظ حریم افراد و حتی حکومت‌ها، نحوۀ استفاده از ابرداده‌ها و کنترل فضای مجازی تقریباً از مهم‌ترین چالش‌های اخلاق در این حوزه هستند.
پس از آن، زورگیری‌های سایبری، محدودکردن آزادی فردی، مزاحمت‌های مجازی (که حتی می‌تواند شامل دریافت هرزنامه‌ها (spam) به شکل ایمیل یا پیامک‌های تبلیغاتی نیز باشد) و هرگونه جرایم اینترنتی، از دیگر مسائل مهم و نگران‌کننده‌ای است که همگی گرفتار آن هستیم. با خواندن این فصل از کتاب، ضمن کسب آگاهی از چالش‌های موجود در این زمینه با ایده‌های مختلفی در جهت رفع آن‌ها نیز روبه‌رو خواهید شد. با به پایان رساندن این بخش، کتاب ۷۰۰ صفحه‌ای ما نیز به پایان می‌رسد. اثری که می‌تواند به‌عنوان یک اطلس اخلاق کاربردی در کتابخانه‌مان قرار بگیرد و تا زمانی که رشد و پیشرفت بشر ما را با چالش‌های جدید شگفت زده نکرده مورد رجوع‌مان باشد.
