کودکی که هرگز زاده نشد… | گزارشی از کتاب سقط جنین از منظر اخلاقی
کتاب سقط جنین از منظر اخلاقی
آیا سقط جنین اخلاقاً مجاز است؟ آیا مراحل مختلف تکون جنین تفاوتی در این زمنیه ایجاد می‌کند؟ آیا جنین خواسته یا ناخواسته موجب تفاوت حکم اخلاقی سقط‌جنین می‌شود؟ پاسخ‌های متفاوتی به این پرسش‌ها داده شده و دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ حکم اخلاقی سقط جنین وجود دارد. برخی سقط جنین را همواره غیرمجاز می‌دانند. برخی در صورتی مجاز می‌دانند که جان مادر در خطر باشد. برخی مانند خانم مری آنه وران سقط‌جنین را به‌طور کلی مجاز می‌دانند. برخی از جمله مایکل تولی و پیتر سینگر نوزادکشی را هم مجاز می‌دانند. دیدگاه معتدل‌تری هم وجود دارد که میان مراحل بارداری تفکیک قائل شده است. کتاب حاضر به نقد و بررسی این دیدگاه‌ها می‌پردازد.
مروری بر کتاب سقط جنین از منظر اخلاقی
اثری به نگارش علیرضا آل‌بویه در ۲۹۰ صفحه با دو بخش و شش فصل که دیدگاه‌های اخلاقی مختلف دربارۀ سقط‌جنین را نقد و بررسی می‌کند. حوزۀ مطالعاتی آقای آل‌بویه کلام، فلسفه، ادیان و مذاهب و فلسفۀ اخلاق است. همچنین علاقه‌مندی فلسفۀ اخلاقی ایشان عمدتاً اخلاق کاربردی بوده و به‌طور خاص به مسئلۀ سقط جنین می‌پردازد. این کتاب پایان‌نامۀ دکتری نویسنده بوده و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آن را منتشر کرده است.
سقط جنین یکی از مسائل بسیار چالش‌برانگیز اخلاق عملی است و در چند دهۀ اخیر موافقت‌ها و مخالفت‌های بسیاری را در پی داشته است. شاید یکی از دلایل اهمیت‌یافتن آن این باشد که حق حیات یکی از مهم‌ترین حقوق انسان است و هر مسئله‌ای که به این حق مربوط باشد، اهمیت پیدا می‌کند.
دکتر آل‌بویه در این کتاب، مباحث اخلاقی سقط‌جنین را از دو منظر فلسفی و الهیاتی بررسی می‌کند. رویکرد کلی کتاب بر مبنای نقد موافقان سقط جنین است.
نه‌تنها در گذشته بلکه امروزه نیز در سراسر جهان صدها هزار نوزاد تازه متولدشده به قتل می‌رسند. در چین، امروزه نوزادان بسیاری را تسلیم مرگ می‌کنند تا سیاست تک‌فرزندی را تحقق بخشند و چون نوزادان پسر عموماً به دلایل متعددی مطلوب‌تر به نظر می‌رسند، این نوزادان دختر هستند که تسلیم مرگ می‌شوند. در کشورهای غربی نیز چنین اعمالی دیده می‌شود. در ایالات متحده هر ساله تقریباً حدود پنج هزار کودک پس از تولد کشته می‌شوند و ۹۵ درصد این‌ها به دست یکی از والدین یا هردوی آن‌ها به قتل می‌رسند. (از متن کتاب)
بخش اول؛ نظرگاه فلسفی
در این بخش، استدلال‌های موافقان و مخالفان سقط جنین در دو محور جنین و مادر بررسی می‌شود؛ فصل اول استدلال‌های جنین‌محور است که سقط‌جنین را از لحظۀ لقاح، پس از لقاح و پس از تولد بررسی می‌کند. استدلال‌های ذات نوعی، شیب لغزنده، استمرار وجودی، آینده‌ای شبیه ما، شأن و منزلت انسان و استدلال از راه احتمال و احتیاط انسان‌بودن برای نادرستی سقط‌جنین از لحظۀ لقاح، نقد و بررسی می‌شود.
استدلال‌های مربوط به پس از لقاح نیز شامل استدلال فعالیت اولیۀ مغز، استدلال زیست‌پذیری و استدلال مایکل تولی و پیتر سینگر است. مایکل تولی یکی از اولین کسانی بود که از سقط جنین و نوزادکشی یک هفته پس از تولد دفاع کرد. پیتر سینگر نیز معتقد است که نوزاد یک ماه پس از تولد شخص می‌شود و کشتن او از این زمان به بعد نادرست است. از سوی دیگر، حیواناتی مانند میمون‌های بالغ، دلفین‌ها و خرگوش‌ها را به دلیل فهم و درک زیادشان شخص به شمار می‌آورد.
فصل دوم استدلال‌های مادرمحور است؛ موافقان سقط‌جنین معتقدند جنین جزئی از بدن مادر است و مادر می‌تواند درمورد بدن خود تصمیم بگیرد. جودیث جارویس تامسون می‌گوید: گرچه جنین حق حیات دارد، اما به این معنا نیست که زن به استفاده از بدنش برای جنین مجبور است. فرض کنید کسی از نارسایی کلیه رنج می‌برد و در صورت عدم استفاده از کلیه‌های شما خواهد مرد، حق حیات او آن‌قدر قوی نیست که به استفاده از کلیه‌های شما حقی داشته باشد. در ادامۀ این فصل پاسخ‌های مخالفان سقط‌جنین به استدلال‌های مادرمحور ذکر شده است. نویسنده در فصل سوم تمام استدلال‌های ذکر شده را به‌طور کلی ارزیابی و در نهایت نتیجه‌گیری می‌کند که دلایل موافقان سقط جنین قابل نقد است.
اگر نوزادی دو ماهه و میمونی بالغ در حال غرق‌شدن باشند و تنها امکان نجات‌دادن یکی از آن‌ها امکان‌پذیر باشد، آیا پیتر سینگر میان نجات‌دادن آن‌ها تفاوت نمی‌گذارد و نجات آن‌دو را برابر می‌داند؟ به وضوح میمون بالغ از درک و فهمی بالاتر از نوزادی دو ماهه برخوردار است. آیا انسان‌ها نظریه‌ای اخلاقی را که چنین لوازمی داشته باشد، می‌پذیرند؟
بخش دوم؛ نظرگاه الهیاتی
در این بخش، مسئلۀ سقط جنین با رویکرد الهیات اخلاقی قرآن بررسی می‌شود. این‌که با فرض نادرست‌دانستن کشتن انسان از نظر قرآن، جنین از چه زمانی انسان می‌شود؟ از لحظۀ لقاح یا دمیدن روح؟ در فصل چهارم، زمان آغاز حیات انسان از راه تحلیل مرگ و از راه تحلیل خاستگاه انسان بررسی می‌شود. فصل پنجم به نادرستی سقط جنین از راه اهمیت جایگاه انسان در نظام هستی اختصاص دارد. در فصل ششم و پایانی نیز نادرستی سقط جنین بر مبنای هدیه‌بودن جنین از سوی خدا مطرح می‌شود.
در مجموع، دیدگاه نویسنده این است که سقط‌جنین از زمانی که جنین انسان شمرده می‌شود، یعنی از زمان دمیدن روح، به دلیل نادرستی قتل نفس، جایز نیست. ولی به این معنا نیست که پیش از دمیدن روح مجاز باشد. از آنجا که جنین قوۀ انسان‌شدن دارد؛ بنابراین سقط آن از لحظۀ لقاح به لحاظ اخلاقی نادرست است.
