آشنایی با نظریه‌های اخلاق هنجاری با نگاهی به اخلاق کاربردی

نویسنده کتاب لارنس هینمن ¹ استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه سن دیگو ² است. این فیلسوف آمریکایی در حوزه فلسفه اخلاق کار می‌کند و تاکنون دو کتاب از او در این حیطه علمی منتشر شده: یکی همین کتاب پیشِ روست و دیگری کتابی است با عنوان «چالش‌های اخلاقی معاصر: تکثر و توافق» ³ که در سال ۲۰۱۲ ویرایش چهارم آن منتشر شد.

«اخلاق: رویکردی کثرت‌گرایانه به نظریه اخلاق» ویرایش پنجم این کتاب است که مقدمه‌ای جامع و در عین حال روشن و خوش‌خوان به سنت‌های اصلی فلسفه اخلاق است. این کتاب حوزه‌های اصلی فلسفه اخلاق، از جمله اخلاق فضیلت، فایده‌گرایی و وظیفه‌گرایی را پوشش می‌دهد. علاوه بر این، این کتاب چارچوبی مفهومی از کثرت‌گرایی در فلسفه اخلاق ارائه می‌کند که به خوانندگان کمک می‌کند رابطه نظریه‌های مختلف و متنوع اخلاقی را بفهمند.

نویسنده کتاب یکی از معتبرترین و فاضل‌ترین متخصصان معاصر حوزه اخلاق و فلسفه است. همچنین، این کتاب فرصت بررسی و کاوش در نظریه‌های فلسفه اخلاق و استدلال‌های له و علیه هر یک از این نظریات را برای مخاطبان خود فراهم می‌کند. برای این منظور، نویسنده ساختار خاصی بر کتاب حاکم کرده، مثلاً در انتهای فصول پرسش‌هایی برای بحث و بررسی بیشتر، و منابعی اضافی برای علاقه‌مندان آمده است. این ساختار به مخاطبانِ کتاب کمک می‌کند که آنچه آموختند را به خاطر بسپارند و کاملاً هضم کنند.

«اخلاق: رویکردی کثرت‌گرایانه به نظریه اخلاق» توسط مترجمانِ جوان «خانه اخلاق‌پژوهان جوان» ترجمه شده است. «خانه اخلاق‌پژوهان جوان»، به عنوان نخستین مرکز پژوهشی ويژۀ فلسفۀ اخلاق در ايران، با هدف غنای ادبیات اخلاق نظری و همچنین به روزآوری منابعی كه در زمينه فلسفۀ اخلاق در اختيار محققان قرار دارد، ترجمۀ مجموعه‌ای از كتاب‌های مرجع در حوزۀ فلسفۀ اخلاق را توسط حلقه مترجمان اين مجموعه در دستور کار قرار داده است. این کتاب اولین ترجمه این تیم ترجمه است که در آینده ترجمه‌های دیگری از آن‌ها به بازار نشر عرضه خواهد شد.

ترجمه ویرایش پنجم متن اصلی این کتاب در سال ۱۳۹۸ به همت نشر کرگدن در ۷۸۰ صفحه منتشر شده است. ترجمه این کتاب به سرپرستی میثم غلامی و توسط تیم جوان ترجمه که اسامی‌شان در ادامه آمده، انجام شده است: مهرداد اطمینان، علی پیرحیاتی، علی‌اکبر تیموری فریدنی، علی خادم‌الحسینی، وحید رازینی، محمدصادق روحانی، ندا زمان‌فشمی، فاطمه شریفیان، علی کلانی طهرانی، حامد مرآتی.

فصل هفتم و هشتم از «اخلاق: رویکردی کثرت‌گرایانه به نظریه اخلاق» به ترتیب به حقوق و عدالت می‌پردازد. نویسنده کوشیده است تا از منظر فلسفه اخلاق جوانب این دو مفهوم را واکاوی کند. این دو فصل علاوه بر بررسی‌های فلسفی و اخلاقی، جنبه تاریخی و توصیفی هم دارد و بر این اساس مهم‌ترین نظریات در باب این دو مفهوم در طول تاریخ واکاوی می‌شود. فصل نهم با عنوان «اخلاق منش» به نظریه اخلاق فضیلت در فلسفه اخلاق اختصاص دارد. وجود این فصل در کنار دو فصل مربوط به فایده‌گرایی و نظریه اخلاقی کانت (وظیفه‌گرایی)، طرح یک دوره از مهم‌ترین نظریات اخلاق هنجاری در این کتاب را تکمیل می‌کند. سه فصل پایانی هم به بررسی مفاهیمی انضمامی از منظر فلسفه اخلاق اختصاص دارد. جنسیت، تنوع (نژاد، فرهنگ و…) و مرگ سه مفهومی است که به ترتیب در سه فصل پایانی کتاب مورد بررسی اخلاقی و فلسفی نویسنده قرار گرفته است.

«اخلاق: رویکردی کثرت‌گرایانه به نظریه اخلاق» دوازده فصل دارد. فصل اول با عنوان «دیدگاه اخلاقی» در واقع مقدمه‌ای است به اخلاق، فلسفه و فلسفه اخلاق که خواننده را آماده ورود به فصل‌های بعدی می‌کند. نویسنده در این فصل تلاش دارد تا بگوید فلسفه اخلاق چیست، چه زبانی دارد و بحث‌های آن چگونه است. فصل دوم با عنوان «درک تنوع باورهای اخلاقی» نگاهی معرفت‌شناسانه به فلسفه اخلاق است. نویسنده در این فصل می‌کوشد تا با بررسی دیدگاه‌های نسبی‌گرایی، مطلق‌گرایی و کثرت‌گرایی اهمیت اتخاذ موضع معرفت‌شناسانه در مباحث اخلاقی را به مخاطب خود گوشزد کند. فصل سوم با عنوان «اخلاق ناظر به فرمان الهی» رابطه دین و اخلاق را بررسی می‌کند و از منظری فلسفی اخلاق دینی را مورد موشکافی اخلاقی قرار می‌دهد. فصل‌های چهارم، پنجم و ششم به ترتیب به سه تا از مهم‌ترین نظریات اخلاق هنجاری یعنی خودگرایی، سودگرایی (فایده‌گرایی) و وظیفه‌گرایی می‌پردازند. نویسنده در این سه فصل به طرح و توضیح این نظریات بسنده نمی‌کند و از منظری فلسفی ریشه‌ها و پیامدهای این نظریات را هم مورد واکاوی قرار می‌دهد. طرح مصادیق و مسائل روز از مزایای این فصول است.

وجـه تمايز كتـاب «اخلاق: رويكردی كثرت‌گرايانه به نظریه اخلاق» با ساير كتاب‌هایی كه درباره نظريه‌های اخلاق تأليف می‌شوند این اسـت كـه اولاً بـا اتخـاذ نگاهـی جامع سـعی دارد همه ديدگاه‌های هنجاری در حيطه اخلاق را به شكلی بی‌طرفانه مطرح كند و ثانیاً با طرح پرسش‌هایی اخلاقی در ابتدای كتاب و بازطرح آن‌ها در انتهای هر فصل به خواننده نشان دهد مطالعه اخلاق تا چه اندازه در شکل‌دهی و تغییر باورها و تصميم‌های انسانی نقش دارد، امری که بر اهميت مطالعه فلسفه اخلاق به عنوان علمی كاربردی در زندگی دلالت می‌کنـد.

اين كتاب به دليل جامعيت و نگاه بی‌طرفانه و نیز بيان شفاف پرسش‌های اخلاقی و تبيين سـاده و عـاری از اغمـاض و پيچيدگـی نظريه‌ها در فلسـفه اخلاق، می‌تواند به عنوان منبع علمی مناسبی برای دانشجويانی كه وارد حوزه فلسفه اخلاق شده‌اند راهگشا باشد.

«اخلاق: رويكردی كثرت‌گرايانه به نظریه اخلاق» شامل یک دوره مباحث مهم اخلاق هنجاری با نگاهی به اخلاق کاربردی است که زمان زیادی هم از تالیف آن به زبان انگلیسی نگذشته و منبع جدیدی به حساب می‌آید. ترجمه تیمی این کتاب از مزایای این اثر به حساب می‌آید، چرا که وجود تیمی از مترجمان جوان که بر فلسفه اخلاق متمرکز هستند، نوید ترجمه‌هایی قوی‌تر از کتاب‌هایی را می‌دهد که معمولاً از عهده یک مترجم خارج است. این کتاب که مقدمه‌ای بر فلسفه اخلاق با رویکردی متفاوت در زبان فارسی است به کسانی که می‌خواهند با فلسفه اخلاق آشنا شوند، علاقه‌مندان به فلسفه اخلاق و حتی پژوهشگران این حوزه قابل توصیه است.