اتانازی و معضلات اخلاقی آن

مقدمه

دانش پزشکی با توجه به پیشرفت‌هایی که داشته، مفاهیمی مانند حیات و مرگ و سلامتی و بیماری و نظایر آن نیاز به بازبینی و تعریف مجدد دارد. و گاهی این اجبار وجود دارد که نسبت به مفاهیمی که قبلاً تعریف می‌شد، با توجه به تکنولوژی‌های جدید تعریف دیگری از آن‌ها شود. در بهترین حالت برای پزشکان، مرگ حالت توقف فیزیولوژیک است. مثلاً کسی که می‌میرد در اصطلاح پزشکی می‌گویند expire شد و این جمله هم در حالتی سرد و بی‌روح بیان می‌شود. مرگ در پزشکی با چالشی اساسی روبه رو است.

امروزه مهم‌ترین اصطلاحی که در رابطه با مرگ و مفهوم مردن در پزشکی به کار می‌رود همین بحث اتانازی یا euthanasia است. که از اصطلاح یونانی eu به معنای خوب، خوش یا کام‌بخش و thanasia به معنای مرگ مشتق شده است. واژه thanasia هم از واژه Thanatos می‌آید که الهه مرگ در یونان بوده.

شورای اخلاقی و قضایی انجمن پزشکی امریکا تعریفی از اتانازی ارائه داده است که تعریف معقولی است. «اتانازی عمل ایجاد مرگ است، در بیماری که لاعلاج است و یک رنج غیرقابل تحمل دارد، با روشی بسیار سریع و بدون درد، با دلایل ترحم‌انگیز». با وجود این که چنین تعریفی ارائه شده است ولی از این تعریف برداشت‌های مختلفی می‌توان کرد. به این خاطر کسانی که در این حوزه کار می‌کنند سعی کردند این مفهوم را تدقیق کنند و انواع مختلفی از اتانازی را تعریف می‌کنند. (که خیلی از متخصصان اخلاق بر این باورند که این تعاریف مختلف اتانازی در اصل اینکه آیا اتانازی اخلاقی است یا نه، تآثیری ندارد، ولی به لحاظ حقوقی مؤثر است)

انواع اتانازی

انواع مختلفی از اتانازی داریم. اتانازی فعال و غیرفعال. که هریک از دو می‌تواند به سه شاخه تقسیم شود. اتانازی فعال داوطلبانه، اتانازی فعال غیرداوطلبانه، اتانازی غیرفعال داوطلبانه، اتانازی غیرفعال غیرداوطلبانه، اتانازی اجباری، اتانازی غیرمستقیم و خودکشی با همکاری پزشک. این‌ها طیفی از اصطلاحات هستند.

اتانازی فعال داوطلبانه

«تزریق عامدانه‌ی دارو یا هر اقدام دیگری که منجر به مرگ بیمار شود، بر اساس تقاضای صریح بیمار و با رضایت کاملاً آگاهانه‌ی او انجام می‌شود.» دقت کنید که هم قصد پزشک خاتمه‌ی زندگی بیمار است و هم قصد خود بیمار است که بمیرد. این دو شرط مهم است که خود بیمار باید تصمیم گرفته باشد و این تصمیمش را اعلام کند. و دوم اینکه بیمار به لحاظ سابقه‌ی پزشکی لاعلاج باشد و امیدی به بهبودی او وجود نداشته باشد.

اتانازی فعال غیرداوطلبانه

«تزریق عامدانه‌ی دارو یا هر اقدام دیگری که منجر به بیمار شود، اما در این حالت بیمار صلاحیت تصمیم‌گیری ندارد. از لحاظ روانی قادر به درخواست صریح هم نیست. در این حالت پزشک یا تیم پزشکی درخواست می‌کنند.

اتانازی فعال اجباری

«تزریق عامدانه‌ی دارو یا هر اقدام دیگری که منجر به مرگ بیمار شود. در این حالت بیمار صلاحیت تصمیم‌گیری دارد، هیچ درخواستی هم نمی‌کند ولی پزشک او را می‌کشد». مثلاً تختی را اشغال کرده، امیدی هم به بهبودی او نیست پس تیم پزشکی تصمیم می‌گیرد به زندگی او خاتمه دهد.

همه قبول دارند که این نوع اتانازی عمل بدی است.

اتانازی غیرفعال یا passive euthanasia

در این حالت پزشک کاری انجام نمی‌دهد. اما درمان را شروع نمی‌کند یا درمان‌هایی را که برای حفظ حیات بیمار ضروری است، حذف می‌کند. مثلاً بیمار زیر دستگاه تنفس مصنوعی است، امیدی هم به بهبودی او نیست و دچار عفونت ریه هم می‌شود. اینجا پزشک تصمیم می‌گیرد درمانی برای بیمار شروع نکند و اجازه می‌دهد سیر بیماری پیش برود.

اتانازی غیرفعال داوطلبانه

یعنی خود بیمار می‌خواهد درمانش ادامه پیدا نکند یا درمان را نمی‌پذیرد.

اتانازی غیرمستقیم یا indirect

مثلاً بیماری سرطان دارد و درد شدیدی دارد. پزشک برای او ضددرد زیادی تجویز می‌کند. پیامد عرضی یا accidental این داروهای مخدر این است که سیستم تنفسی بیمار را قطع می‌کند و باعث می‌شود بیمار بمیرد. یعنی پزشک قصد کشتن بیمار را ندارد ولی غیرمستقیم او را می‌کشد.

خودکشی با همراهی پزشک physician assisted suicide

در این حالت پزشک چیزی نمی‌گوید. بیمار از پزشک درخواست می‌کند اما پزشک چیزی نمی‌گوید. بیمار به پزشک می‌گوید دیگر نمی‌خواهد زنده بماند، پزشک چیزی نمی‌گوید فقط نام دارویی را روی کاغذی می‌نویسد و به بیمار می‌دهد و بیمار می‌داند استفاده از این دارو باعث مرگش می‌شود.

…