۱ . «روش تحقیق در علم اخلاق» با ارائۀ حجت‌الاسلام رضا مختاری
گزارشی از جلسۀ اول مدرسۀ زمستانۀ ۱۳۹۶: روش تحقیق در علم اخلاق
مدرسۀ زمستانه ١٣٩۶ با هدف آشنایی مقدماتی علاقه‌مندان به حوزۀ اخلاق با عنوان کلی «مقدماتی در اخلاق‌پژوهی» برگزار شد. در جلسۀ پیشِ رو که در تاریخ ٩ اسفندماه برگزار شد، حجت‌الاسلام رضا مختاری از «روش تحقیق در علم اخلاق» سخن گفتند.
حجت الاسلام رضا مختاری در اولین جلسه از مدرسۀ زمستانۀ اخلاق ۱۳۹۶ با موضوع «روش تحقیق در علم اخلاق» نکاتی را پیرامون تحقیق در علم اخلاق بیان کردند. ایشان بیان داشتند: همان‌طور که می‌دانید برای تحقیق در هر علمی، به ابزار تحقیق و پژوهش نیازمند هستیم. در علوم، منابع هر علم، مهم‌ترین ابزار برای پژوهش در آن علم به حساب می‌آیند. مسلط بودن بر منابع هر علم و آشنایی با آن‌ها، برای پژوهش در هر علمی بیشترین کمک را می‌کند.
یکی از نقصان‌های ما در امر پژوهش، چه در عصر قدیم که کتاب‌ها در دسترس نبوده و چه در عصر جدید، کم اطلاعی راجع به منابع و کمبود آن‌ها است. به دلیل همین نقصان، ما در تاریخ علم نیز کار چندانی نکرده‌ایم.
یکی از دوستان بنده می‌گفت: «در نجف اشرف خدمت علامه امینی رسیدم و به ایشان عرض کردم که قصد دارم پژوهشگر شوم و خدمت شما آمده‌ام تا مرا راهنمایی کنید. علامه فرمودند: شما روزها به کتابخانۀ امیرالمؤمنین (ع) بیایید و همۀ کتاب‌های این کتابخانه را ورق زده و به جلد، طرح جلد، مؤلف، موضوع و تعداد جلدها نگاه کنید تا با همۀ این منابع آشنا شوید. من از فردای آن روز به کتابخانه رفتم و بدون توجه به موضوع کتاب‌ها، آن‌ها را برداشته و بررسی می‌کردم.
این کار سه ماه طول کشید. بعد از این کار، خدمت علامه رسیدم و عرض کردم من همۀ کتاب‌ها را دیدم. ایشان فرمودند: بدایه و نهایه چه کتاب‌هایی هستند و چه کسی مؤلفشان است و چند جلد است؟ گفتم: تاریخی هستند و مؤلفشان ابن کثیر است و چهارده جلد است.
ایشان فرمودند: برو و یک جلدش را بیاور. من جایش را بلد بودم و رفتم یکی از جلدها را آوردم. ایشان دوباره پرسیدند: مبسوط سرخسی چه کتابی است و چند جلد دارد؟ گفتم: فقهی است و فلان تعداد جلد است. ایشان دوباره فرمودند: برو و یک جلدش را بیاور. من هم آوردم. ایشان وقتی دیدند که من به کتاب‌ها مسلط شده‌ام، فرمودند: حالا وقت آن شده است که پژوهش را شروع کنی!»
ممکن است کسی بگوید نسخه‌های دیجیتالی کتاب‌ها را می‌بینیم و احتیاجی به دیدن نسخه‌های فیزیکی و کاغذی آن‌ها نیست. نسخه‌های دیجیتال برای مراجعه خوب هستند، اما یکی از بهترین راه‌ها برای آن که جزئیات کتاب‌ها در ذهن نقش ببندد این است که در کتابخانه‌های قفسه‌باز، کتاب‌های مربوط به اخلاق را تورّق کنید تا حجم، مؤلف، تاریخ تألیف و چگونگی چاپ کتاب‌ها را به ذهن بسپارید. این کار کمک می‌کند تا خیلی راحت و مسلط به سراغ پژوهش برویم.
یکی از نقصان‌های ما در امر پژوهش، چه در عصر قدیم که کتاب‌ها در دسترس نبوده و چه در عصر جدید، کم اطلاعی راجع به منابع و کمبود آن‌ها است. به دلیل همین نقصان، ما در تاریخ علم نیز کار چندانی نکرده‌ایم. امروزه، بر اثر سستی و تنبلی در پی احاطه به منابع نیستیم، اما در گذشته منابع به سختی به دست می‌آمده‌اند، اما امروزه بحمدالله کتابخانه‌های تخصصی و منابع دیجیتالی و کاغذی فراوانی وجود دارد. پس قدم اول پژوهش این است که منابع را بشناسیم.
نقل قول در پژوهش
نکتۀ دوم این است که امروزه، از آن جایی که تألیف کتاب و مقاله امتیازات مادّی و معنوی زیادی دارد، روی انتحال و نقل از دیگران حساسیت زیادی وجود دارد. به طوری که گاهی اگر کسی حتی یک تعبیر را از دیگری نقل کند، از او آدرس می‌خواهند؛ مثلا اگر کسی بخواهد تعبیر «بیدارگران اقالیم قبله» را که تعبیر قشنگی از استاد محمدرضا حکیمی است به کار ببرد، رسم است که بگوید این تعبیر را از ایشان نقل کرده‌ام. اما در گذشته این رسم نبوده و اشکالی هم نداشته است.
