زندگی بدون دوست ارزش زیستن ندارد | معرفی کتاب چگونه یک دوست باشیم
کتاب چگونه یک دوست باشیم1 یکی از بهترین کتاب‌هایی است که تاکنون در این زمینه نوشته شده است. این کتاب بر اساس کتاب درباره دوستی از مارکوس تولیوس سیسرون، فیلسوف، سیاست‌مدار و سخنور نامدار رومی پدید آمده است. سیسرون در این کتاب توصیه‌های صادقانه و صمیمانه‌ای دارد که در برابر دیگر آثار نوشته شده در دوران روم باستان کم‌نظیر به شمار می‌آید.
برخی از اندیشمندان رومی دوستی را عمدتاً عملی به عنوان رابطه‌ای بین مردم برای منافع متقابل می‌دانستند. سیسرون نیز اهمیت چنین دوستی‌هایی را انکار نکرده، اما فراتر از ایده فایده‌گرایانه می‌اندیشد و نوع عمیق‌تری از دوستی را توصیه می‌کند که در آن دو نفر از طریق دوستی به شناخت بهتری از خودشان رسیده و یکدیگر را به جنبه‌های انسانی بالاتری راهنمایی می‌کنند در این رابطه دوستی هیچ یک از طرف‌ها به دنبال سود یا منفعت از طرف مقابل نیست.
ارتباط سیسرون با سنت‌های گذشته و آینده
فیلسوفان یونانی دیگر مانند افلاطون و ارسطو نیز صدها سال قبل از سیسرون در مورد دوستی مطالبی را نوشته بودند. به همین جهت بی‌سبب نیست اگر سیسرون را دنباله‌رو آنان و تأثیرگرفته از آنها بدانیم. سیسرون در این زمینه از پیشینیان خود فراتر رفته و در این اثر کوتاه، راهنمای قانع‌کننده‌ای برای یافتن، حفظ و قدردانی از افرادی که در زندگی‌مان تأثیر مثبت ایجاد کرده‌اند بیان می‌کند.
کتاب چگونه دوست باشیم بیش از دو هزار سال الهام‌بخش سنت آگوستین و دانته بوده است. توماس جفرسون و جان آدامز از خوانندگان این کتاب بوده و آنها نیز مانند سنت‌های پیشین از این راهنما استفاده کرده‌اند. این کتاب تأثیر شگرفی بر نویسندگان در اعصار مختلف گذاشته است تا جایی که دیگران همچون ایتالیایی‌ها و شاعرانی همچون دانته و دیگران، از این کتاب استفاده کرده‌اند.
اهمیت دوستی در کتاب چگونه یک دوست باشیم
کتاب چگونه دوست باشیم، چگونگی انتخاب دوستان مناسب، نحوه اجتناب از دام‌های دوستی و نحوه زندگی با دوستان در اوقات خوب را بررسی می‌کند.
در دنیایی که رسانه‌های اجتماعی، روابط آنلاین و تکنولوژی‌های نوین دوستی عمیق و پایدار را تهدید می‌کنند، جست‌وجوی دوستان واقعی بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. سیسرون، در این کتاب کوتاه، با شوخ طبعی و خرد، نه تنها به ما نشان می‌دهد که چگونه دوستی ایجاد کنیم، بلکه به ما نشان می‌دهد که چرا باید دوستان ما بخش مهمی از زندگی ما باشند. وی عقیده دارد زندگی بدون دوستان، ارزش زیستن نخواهد داشت.
سیسرون بیان می‌کند: حتی وقتی دوستی غایب است، باز هم در نزد شما حضور دارد. سعی کنید دوستان جدید پیدا کنید، اما قدیمی‌ها را نیز حفظ کنید. هیچ دوستی و رفاقتی شیرین‌تر از این نیست که کسی از ابتدای زندگی و فهمش از زندگی با شما دوست بوده باشد. البته خود را محدود به همراهان دوران جوانی نکنید؛ زیرا ممکن است دوستی آنها بر اساس علایقی بوده باشد که دیگر آن علایق از بین رفته و در برخی از ابعاد زندگی با آنها مشترک نیستید.
فضای داستانی کتاب در مورد مباحثی است که سال‌ها قبل بین یک ژنرال و خطیب پیر رومی به نام گایوس لائلیوس و دو نفر از دامادهای جوان او، گایوس فانیوس و کوئینتوس موکیوس اسکائوولا در باغی رخ داده است. لائلیوس در آن روز عزادار بهترین دوست خود اسکیپیو بوده و در این راستا ویژگی‌های دوستی را برای دو داماد خود بیان کرده است. سال‌ها بعد سیسرون از پندهای لائلیوس که توسط اسکائوولا به او منتقل شده بود استفاده کرده و در نامه‌ای به دوست خود آتیکوس ماهیت و ویژگی‌های یک دوستی خوب را بیان می‌کند.
دوستی واقعی مستلزم اعتماد، خرد و خوبی است. سیسرون توضیح می‌دهد که دوستی واقعی جز در بین افراد خوب ممکن نیست.
سیسرون توضیح می‌دهد: «اگر واقعاً می خواهید دوست باشید، دوستی را بالاتر از همه دغدغه‌های انسانی قرار دهید؛ زیرا هیچ چیز دیگری به این اندازه با طبیعت هماهنگی ندارد و هیچ چیز دیگری در زمان خوب و بد برای ما مفید نیست. این عشق است که کلمه دوستی2 از آن گرفته شده، و این خاستگاه حسن نیت است. مطمئناً درست است که مردم به نام دوستی از یکدیگر چاپلوسی می‌کنند تا مزیتی متناسب با موقعیت به دست آورند، اما در دوستی صمیمانه هیچ چیز دروغین وجود ندارد، هیچ چیزی تظاهر نمی‌شود. همه چیز در دوستی، واقعیِ واقعیِ واقعی است».
سیسرون ده3 مشاهده و توصیه دقیق در مورد دوستی ارائه می‌دهد که به اختصار آنها را توضیح می‌دهیم.
ده توصیه سیسرون در مورد دوستی
۱. انواع مختلفی از دوستی وجود دارد
ما باید خودمان را به دوستان کمیاب و در سطح بسیار عمیق‌تری متصل کنیم. این دوستی‌های خاص نادر هستند؛ زیرا به زمان و سرمایه‌گذاری زیادی را باید برای نگهداری آنها صرف کنیم. دوستی قوی‌تر از خویشاوندی است؛ زیرا حسن نیت را می‌توان از رابطه خویشاوندی حذف کرد اما از دوستی نه. اگر حسن نیت از دوستی حذف شود، دوستی از بین می‌رود. با این حال، اگر حسن نیت را از خویشاوندی حذف کنید، با این وجود هوز هم باقی خواهد ماند.
۲. فقط افراد خوب می‌توانند دوستان واقعی باشند
دوستی واقعی مستلزم اعتماد، خرد و خوبی است. سیسرون توضیح می‌دهد که دوستی واقعی جز در بین افراد خوب ممکن نیست. سقراط همیشه معتقد بود که ارواح انسانی الهی هستند. او معتقد بود که وقتی روح بدن را ترک می‌کند، راه بازگشت به آسمان در پیش رویش قرار خواهد گرفت و آسان‌ترین مسیر، در انتظار ارواح بافضیلت‌تر و عادل‌تر است. ویژگی انسان‌های خوب به این سه دسته تقسیم می‌شود: الف. وفاداری، درستکاری، انصاف و سخاوت ب. رهایی از هرگونه اشتیاق پست، طمع یا خشونت ج. قدرت بزرگ شخصیت.
برخی دیگر بر این باورند که بالاترین هدف زندگی نیکی است یا فضیلت است. این افراد دیدگاه درستی دارند، زیرا فضیلت دوستی را به وجود می‌آورد و آن را تغذیه می‌کند، به‌طوری که بدون فضیلت، دوستی ممکن نیست. هیچ چیز در یک انسان جذاب‌تر از فضیلت نیست؛ وقتی دو نفر چنین آرزوی فضیلتی را برای یکدیگر دارند و آن را در یکدیگر جست‌وجو می‌کنند، بنابراین به هم نزدیک می‌شوند تا بتوانند با همراهی او از شخصیت کسی که دوست دارند لذت ببرند. آنها در انجام کارهای خوب برای یکدیگر رقیب محسوب می‌شوند، و رقابتی شرافتمندانه دارند.
فضیلت باعث ایجاد و حفظ دوستی می‌شود. فضیلت سرچشمه سازگاری، ثبات و ماندگاری است. وقتی فضیلت خود را برافراشت و نور خود را نشان داد و همان نور را در دیگری دید، به سوی آن شخص کشیده می‌شود و آنچه را که به دیگری می‌دهد دریافت می‌کند. از این اشتراک یا عشق یا دوستی به وجود می‌آید، زیرا هر دو از یک کلمه مشتق شده‌اند. دوست داشتن یک نفر به سادگی به این معنی است که شما برای شخص دیگری اهمیت می‌دهید بدون اینکه نیازها یا مزیت‌های خود را در اولویت قرار دهید.
۳. دوستان خود را با دقت انتخاب کنیم
ما باید دوستانی را انتخاب کنیم که ثابت، محکم و قابل اعتماد باشند. افراد نسبتاً کمی را امروزه می‌توان از بین انسان‌ها انتخاب کرد. پایه و ثبات دوستی وفاداری است. همچنین باید دوستی را انتخاب کنیم که صادق، معاشرتی و دلسوز باشد، یعنی کسی که انگیزه‌های مشابه به ما را داشته باشد. همه این موارد به وفاداری بین افراد کمک خواهد کرد.
۴. دوستانتان شما را انسان بهتری می‌کنند
یک دوست واقعی شما را به چالش می‌کشد تا بهتر شوید؛ زیرا او از پتانسیل درونی شما آگاه است. چه چیزی احمقانه‌تر از این است که فردی با ثروت، مهارت و منابع فراوان همه چیز بخرد اما در عین حال نتواند دوستانی به دست بیاورد؟ به هر حال دوستان بهترین و زیباترین زینت زندگی هستند. اکثر مردم در دنیا هیچ چیز خوبی را در شخص دیگری نمی‌بینند؛ مگر اینکه آن شخص بتواند به نحوی به آنها سود برساند (گویی در حال خرید گاو هستند) آنها بیشترین ارزش را برای شخصی قائل هستند که بتواند بهترین بازگشت سرمایه را به آنها بدهد. ما تاوان سهل‌انگاری خودمان را در خیلی از چیزها می‌پردازیم، اما بیشتر از همه به خاطر بی‌احتیاطی در انتخاب و دوستیابی است.
۵. دوستان جدیدی پیدا کنید، اما قدیمی‌ها را هم حفظ کنید
دوستی که از ابتدا با شما بوده است رابطه شیرین‌تری را برای شما رقم خواهد زد. از آنجایی که امور انسانی شکننده و زودگذر است، ما باید همیشه به دنبال کسی باشیم که دوستش داشته باشیم و رابطه‌مان با او پایدار باشد. زیرا اگر محبت و حسن نیت از زندگی ناپدید شود، همه شادی‌ها نیز از بین می‌روند.
۶. دوستان با یکدیگر صادق هستند
دوستان شما همیشه آنچه را که باید بشنوید به شما می‌گویند، نه آنچه را که می‌خواهید آنها بگویند. اول از همه باید به هر دوستی که می‌توانید کمک کنید. اما از طرف دیگر، فقط باید آنچه را که از عهده آنها برمی‌آید به آنها بسپرید. یک مرد خوب و خردمند به این دو اصل دوستی پایبند است:
- هرگز دروغ نمی‌گوید و فریب نمی‌دهد (زیرا یک مرد واقعی به جای پنهان کردن افکار واقعی خود، آشکارا با دوست خود مخالف است).
- همیشه اشتباه دوستتان را وقتی از زبان دیگران مطرح شده است رد کنید. در واقع، حتی مشکوک نباشید یا باور نکنید که دوست شما کار اشتباهی انجام داده است.
شدت و جدیت در جای مناسب خود تأثیرگذار است، اما دوستی باید دوستانه‌تر، صمیمانه‌تر و آرام‌تر باشد، به‌طوری که به سمت اجتماعی بودن و روابط آسان گرایش پیدا کند. با این حال، باید توجه داشت که بدترین گناه این است که حق را انکار کنید و اجازه دهید چاپلوسی شما را به تباهی بکشاند.
انتقادپذیری و نقد کردن، نشانه دوستی واقعی است. شما باید اصلاحات خود را با مهربانی و نه تند، ارائه دهید و آنها را با صبر و حوصله انجام دهید. هیچ چیز در میان دوستان بدتر و مخرب‌تر از چاپلوسی مداوم، تأیید بیجا نیست. آن را هر چه می‌خواهید بنامید، این نشان یک مرد ضعیف است که به شما چیزی جز حقیقت بگوید که شما را خشنود کند. اگر دقت کنید می‌توانید دوست چاپلوس را از دوست واقعی تشخیص بدهید، همانطور که می‌توانیم با اهتمام، هر چیز نادرست و متظاهر را از چیزهای واقعی جدا کنیم.
۷. ثواب دوستی خود دوستی است
سیسرون مزایای عملی دوستی را نصیحت، همراهی و حمایت در مواقع سخت بیان می‌کند. او اذعان دارد که دوستی واقعی یک رابطه کاری نیست. در دوستی کسی به دنبال بازپرداخت نیست و امتیازی را حفظ نمی‌کند. ما به همان اندازه که به آب و آتش، دو لازمه زندگی، محتاجیم، در هر بخش از زندگی نیز به دوستی نیاز داریم.
۸. یک دوست هرگز از دوست دیگری نمی‌خواهد که کار اشتباهی انجام دهد
یک دوست برای دوست دیگرش ریسک می‌کند، اما هرگز اشتباهش را توجیه نمی‌کند. به یاد داشته باشید که دوستی بر پایه فضیلت استوار است. اگر دوستی از شما توقع انجام کار بدی داشته باشد، ادامه دادن آن دوستی دشوار است. بهتر است به این مطلب به عنوان یک قانون نگاه کنید: هرگز از یک دوست نخواهید که کار شرم‌آور انجام دهد و اگر از شما درخواست کرد آن کار شرم‌آور را انجام ندهید. باید بدانید که دوستی شما مقید به خیانت و رذیلت نیست.
یک قانون دیگر در دوستی این است که از دوست فقط آنچه را که محترمانه است بخواهید و برای دوستتان فقط آنچه را عادلانه است انجام دهید. بگذارید اشتیاق شما همیشه پابرجا باشد و تردیدی در رابطه وجود نداشته باشد. مشاوره صادقانه خود را آزادانه ارائه دهید. در میان دوستانتان همیشه به نصیحت یاران خردمند خود گوش دهید. دوستان واقعی باید نه تنها با صراحت، بلکه در صورت لزوم با سختگیری یکدیگر را نصیحت کنند.
۹. دوستی‌ها می‌توانند در طول زمان تغییر کنند
دوستی در دوران جوانی با دوستی در دوران پیری یکسان نخواهد بود و نباید هم باشد. هیچ چیز سخت‌تر و شیرین‌تر از این نیست که دو نفر تا آخر عمر با هم دوست بمانند. مطمئناً بیشتر دوستی‌ها در بین مردم عادی به دلیل میل به پول پایان می‌یابد، اما در بین طبقه مرفه، دوستی‌ها به دلیل دعوا بر سر کسب افتخار از بین می‌رود و اغلب باعث می‌شود بهترین دوستان بدترین دشمن شما شوند.
۱۰. زندگی بدون دوستان ارزش زیستن ندارد
همانطور که سیسرون می‌گوید: «فرض کنید خدا شما را به مکانی بسیار دور برده است که در آن همه چیز به شما عطا شود، اما تنها چیزی که ندارید امکان دیدن یک انسان در آن مکان است. آیا برای تحمل این نوع زندگی نباید به سختی آهن بود؟ آیا زمانی که شما که کاملاً تنها هستید، تمام ظرفیت شادی و لذت را از دست نخواهید داد؟».
چگونه زندگی می‌تواند ارزش زیستن داشته باشد؟ آیا جز این است که به حسن نیت متقابل یک دوست متکی باشد؟ چه چیزی می‌تواند شیرین‌تر از این باشد که کسی را داشته باشی که جرئت کنی در مورد همه چیز با او صحبت کنی؟ اگر کسی را نداشته باشید که به اندازه شما از خوش شانسی شما خوشحال شود، چگونه می توانید از لحظات خوب زندگی لذت ببرید؟
دیدگاه‌های نادرست درباره دوستی
۱. دیدگاه فداکاری برای سیسرون جایگاه ویژه‌ای داشته و این دیدگاه که ما باید همان کاری را که برای خودمان انجام می‌دهیم برای دوستان‌مان نیز انجام دهیم، قطعاً نادرست است. مردان خوب اغلب خود را در موقعیت نامساعدی قرار می‌دهند و از چیزهایی که می‌خواهند و نیاز دارند دست می‌کشند تا دوستانشان به جای خودشان از آنها لذت ببرند.
۲. دیدگاه دیگری که دوستی را محدود می‌کند، انتظار مبادله برابر، برای اعمال و احساسات است. این دیدگاه دوستی را به محاسبه دقیق و کوچک اعتبارات و بدهی‌ها کاهش می‌دهد. دوستی واقعی چیزی غنی‌تر و فراوان‌تر از آن است.
۳. این دیدگاه که دوستان باید به اندازه‌ای که برای خودشان ارزش قائل هستند برای شخص دیگری ارزش قائل شوند، بسیار خطرناک است؛ زیرا اغلب، روحیه‌شان خرد می‌شود، و اعتقاد کمی به بهبود روابط‌شان پیدا می‌کنند.
وی علاوه بر این ده مورد بالا ۱۰۴ نکته اساسی دیگر را برای ادامه دوستی و نگاه داشتن دوستان خوب در کنار خود بیان می‌کند و در آخر مقاله خود را با گفتن این جمله به پایان می‌رساند: «این تنها چیزی است که در مورد دوستی باید بگویم. در مورد شما، دوستان جوان من، از شما می‌خواهم که برای فضیلت تلاش کنید؛ زیرا بدون آن دوستی نمی‌تواند وجود داشته باشد. دوستی، جدای از فضیلت، بزرگترین چیزی است که می‌توانیم در زندگی پیدا کنیم».
توصیه‌ای برای خوانندگان کتاب چگونه دوست باشیم
این کتاب یکی از ارزشمندترین نامه‌هایی است که تا به حال در دنیا به شهرت رسیده است. خواندن این کتاب برای تمامی انسان‌ها اعم از پژوهشگران، اساتید، دانش‌جویان و عموم مردم توصیه می‌شود. از آنجاییکه این کتاب با روح انسان در تعامل است ارتباط گرفتن با آن آسان بوده و می‌تواند راهنمای خوبی برای نوجوانان و جوانان ـ که در ابتدای عرصه دوستیابی و زندگی جمعی هستند ـ باشد. با توجه به توصیه‌های سیسرون انسان باید از دایره منفعت‌طلبی در رابطه دوستانه فراتر رفته و به عمیق‌ترین نوع از رابطه دوستی برسد. هر چند در کتاب‌های اخلاقی و دینی ما مسلمانان توصیه‌های مثبت در جهت دست یافتن به فضیلت و ارتقای اخلاقی انسان بیان شده است، این کتاب نیز می‌تواند تکمله خوبی برای نصایح و پندهای آموزشی برای اقشار مختلف باشد.
مارکوس تولیوس سیسرون
مارکوس تولیوس سیسرون در سال ۱۰۶ پیش از میلاد در شهر آرپینو متولد شد. وی خطیب، سیاست‌مدار و فیلسوف معروف روم باستان بود. او از آغاز جوانی ضمن سرودن شعر و ترجمه آثار یونانی، به آموختن فنون نظامی پرداخت و از هفده سالگی در جنگ‌ها شرکت داشت. او دو سال به شرق سفر کرد و در این سفر، فلسفه و علوم ادبی را از دانشمندان آن زمان آموخت و در سال ۷۷ قبل از میلاد به روم بازگشت. او در سال ۶۳ قبل از میلاد به مقام کنسولی رسید و به دنیای سیاست وارد شد. خطابه‌های وی در مدح و ذم اشخاص بسیار مورد توجه قرار گرفته است. سیسرون در آشوب‌های پس از قتل جولیوس سزار به دستور مارک آنتونی در سال ۴۳ قبل از میلاد به قتل رسید.
از آثار وی می‌توان به رساله خطیب (در باب عروض و بدیع)، رساله بروتوس (مکالمه‌ای در تاریخ سخنوری)، رساله دفاع از آرکیاس، فیلیپیکائه و حدود ۹۰۰ نامه به زبان لاتین اشاره کرد. برخی نامه‌های وی عبارتند از: نامه به آشنایان، نامه به دوستش آتیکوس، نامه به برادرش کوئینتوس. اشعار او نیز بسیار معروف است و علاوه بر نامه‌هایش نمونه‌ای از تسلط وی به کلمات و کاربرد هنرمندانه الفاظ به شمار می‌رود.
کتاب چگونه دوست باشیم منتخبی از مجموعه خردمندیِ کهن برای خوانندگان مدرن است. مجموعه‌ای که از سال ۲۰۱۲ در انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر می‌شود. این مجموعه به ترجمۀ متونی از عصر باستان، از زبان اصلی به زبان انگلیسی، اختصاص یافته است. این مجموعه بر اساس موضوعاتی نوشته شده است که با عصر مدرن مطابقت داشته و مردم می‌توانند برای شناخت بهتر موقعیت و عصر و زمان خود مرجعی قابل اطمینان داشته باشند. همچنین این مجموعه کمک می‌کند تا افراد جامعه به یک تصمیم درست در امور مختلف زندگی و مسائل پیرامون آن برسند. این مجموعه متشکل از متون اندیشمندان و سیاست‌مدارانی همچون سیسرون، سنکا، توسیدید و پلوتارک و … است.
شهاب الدین عباسی (معرفی مترجم کتاب)
شهاب‌الدین عباسی، متولد ۱۳۴۵، مترجم کتاب‌هایی متنوع در زمینۀ اندیشه و ادبیات و علوم انسانی، در حوزه بزرگسالان و کودک و نوجوان است. کتاب چگونه یک دوست باشیم توسط دکتر فیلیپ فریمن، استاد علوم انسانی در دانشگاه پپردین در کالیفرنیا، از زبان لاتین به متن انگلیسی ترجمه شده است.
شهاب‌الدین عباسی از مترجمین پرکاری‌ست که از نویسندگان شناخته شده و برجسته جهان آثاری را ترجمه کرده است. بیشتر ترجمه‌های شهاب‌الدین عباسی در حوزه فلسفه، علمی تخیلی، کودک و نوجوان، روانشناسی و خودپروری است. از شهاب‌الدین عباسی کتاب‌های بسیاری چاپ و روانه بازار شده است که از آن جمله می توان به؛ دور دنیای فلسفه در هشت روز اثر ریچارد آزبورن و مجموعه نویسندگان، آلبرت اینشتین اثر ویل مارا، آری به زندگی اثر ویکتور فرانکل، قانون عشق و قانون خشونت اثر لئو تولستوی، غلبه بر بی‌شعوری اثر ریچارد کراوات، من یک هیولا ساختم اثر لیندا بیلی، پسری با تخیل وحشی اثر مونیکا براون، سوفی دختر بلند پرواز اثر چرایل باردو، دو دلداده اثر اومبرتو اکو و آلساندرو مانزونی، جست‌وجوگر اثر جین هوپ، در ستایش اتلاف وقت اثر آلن لایتمن و … اشاره داشت. وی همچنین نویسنده و گردآورنده کتاب «آکادمی عشق (شمس و مولوی: زندگی، اندیشه‌ها و قصه‌ها)» است.
جمع‌بندی
کتاب چگونه یک دوست باشیم با این که کتابی قدیمی است اما امروزه نیز به همان اندازه گذشته بسیار منبعی عمیق و ارزشمند به شمار می‌رود. در عصر تکنولوژی و فناوری‌های مدرن و تمرکز جوامع بر ذات فردی که اصول و مفاهیم دوستی عمیق را تهدید می‌کند، این کتاب سیسرون می‌تواند بیش از هر زمان دیگری راهگشای انسان در این عصر و زمان باشد. ما باید در کسب فضیلت کوشا باشیم و بتوانیم عالی‌ترین گوهر زندگی که یافتن دوستی خوب برای ادامه زندگی است به دست آوریم.
- عنوان کتاب: چگونه یک دوست باشیم؛ کتابی درباره دوستی حقیقی
- مؤلف: مارکوس‌تولیوس سیسرون
- مترجم: شهاب‌الدین عباسی
- ناشر: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه
- سال چاپ: ۱۴۰۰
- تعداد صفحات: ۱۴۴
پی نوشت
