نویسنده شدن مشق آزادی است

«در عین حال»، آخرین کتاب سوزان سونتاگ ¹ است. این کتاب بن‌مایه‌های مقالات و سخنرانی‌های اوست، که به‌خوبی نمایانگر بسیاری از پرسش‌های سیاسی، ادبی، معنوی و اخلاقی است که برای یک نویسنده و متفکر بسیار ضروری است. دامنه این مقالات و سخنرانی‌های سونتاگ نشان‌دهنده تعلقات ذهنی اوست.

سوزان سونتاگ در شانزده ژانویه (۱۹۳۳) در شهر نیویورک متولد شد. او در توسان، آریزونا بزرگ شد و دبیرستان را در لس‌آنجلس گذراند. او مدرک لیسانس خود را از کالج شیکاگو دریافت کرد. وی همچنین فارغ التحصیل رشته فلسفه، ادبیات، و الهیات از دانشگاه هاروارد و کالج سنت آن، آکسفورد است. کتاب‌های او که همگی توسط فارار، استراوس و ژیرو منتشر شده‌اند، شامل چهار رمانِ نیکوکار ²، کیت مرگ ³، عاشق آتشفشان ⁴، و در آمریکا ⁵ هستند. مجموعه داستان کوتاه، و چندین نمایشنامه، از جمله آلیس در رختخواب ⁶، و بانویی از دریا ⁷ و نه اثر غیرداستانی، که با «علیه تفسیر ⁸» شروع می‌شود و شامل «درباره عکاسی ⁹»، «بیماری به مثابه استعاره ¹⁰»، «جایی که استرس می‌افتد ¹¹»، «درباره درد دیگران ¹²» و «در عین حال ¹³» در سال ۱۹۸۲ منتشر شد. خانم سونتاگ در ۲۸ دسامبر (۲۰۰۴) در شهر نیویورک درگذشت.

رمان چیست؟

قبل از همه چیز باید بدانیم رمان چیست و چه می‌خواهد بگوید؟

رمان، داستانی است که براساس تقلیدی نزدیک به واقعیت، از آدمی و عادات و حالات بشری نوشته شده باشد. رمان به‌نحوی انحاء شالوده جامعه را در خود و تصویر منعکس می‌کند. تصویر، تعریفی کلی است که داستان کوتاه را نیز دربرمی‌گیرد. رمان‌های چشم‌هایش اثر بزرگ علوی، سووشون، همسایه‌ها و شوهر آهو خانم، از وقایعی شبیه به زندگی واقعی گرفته شده و محیط اجتماعی و اخلاقی شخصیت‌های داستان نیز در آنها به تصویر کشیده شده است. رمان در فرهنگ‌های مختلف تعاریف متعددی دارد. در یکی از مهمترین تعاریف، رمان را این‌گونه معرفی می‌کنند: «روایت منثور داستانیِ به نسبت طولانی، که نوعاً دارای پیرنگ است و با اعمال و گفتار و افکار شخصیت‌ها گسترش داده می‌شود».

اما نکته مهم اینجاست که چرا عمق مطالب کتاب سوزان سونتاگ درباره رمان است؟

سوزان سونتاگ در توصیفی زیبا از انواع رمان‌ها و شرح موضوعاتشان تلاش می‌کند استنباط‌های رایج درباره مفاهیم انسانی مانند، فمنیسم، حقوق بشر، کرامت انسانی و اخلاق را واکاوی کرده و تعبیرهای خودش از این مفاهیم را بیان کند. اما نکته اصلی سونتاگ در این مقالات، ویژگی‌های انواع خاصی از رمان‌ها است که به آنها رمان تاریخی می‌گوییم. آثاری که بر پایه تخیلی از زندگی یک شخص واقعی و بازآفرینی دنیایی که متعلق به گذشته است خلق شده‌اند. همچنان‌که قبلاً اشاره شد، سوزان سونتاگ هنرمندی فرهیخته، منتقدی دقیق، نظریه‌پردازی کم‌نظیر، خواننده‌ای باریک‌بین و مبارز خستگی‌ناپذیر آزادی است. یکایک جستارها و گفتارهای این کتاب گواه این مدعاست.

عناوین مطرح شده

عناوین مطرح شده در این کتاب شامل تعریف و مباحثه درباره زیبایی، درباره شکنجه دیگران، دادنامه‌ای برای ویکتور سرژ، چند هفته بعد از حادثه، سخنرانی درباره «ادبیات آزادی است»، رمان‌نویس و استدلال اخلاقی و … می‌باشد. که به زعم عنوانِ کتاب، شاید مهمترین بخش آن همین بخش آخر یعنی رمان‌نویس و استدلال اخلاقی باشد. سونتاگ در این بخش از کتاب از نادین گوردیمر ¹⁴ نام برده و او را نویسنده بزرگ داستانی از تمام جهات می‌داند. در بیان او آمده است: «دقت کنید در زمانی متولد شوید که محتمل باشد بتوانید آن‌طور که باید و شاید تحت تأثیر داستایوفسکی، تولستوی، تورگینف و چخوف قرار بگیرید. حقیقت این است که هر چه درباره ویژگی‌های نویسنده آرمانی به ذهن انسان متبادر شود، همیشه چیزهای دیگری نیز هست. این توصیفات بدون مثال هیچ مفهومی ندارند. بنابراین اگر از من بخواهند نویسنده‌ زنده‌ای را نام ببرم که واجد تمام ويژگی‌های یک نویسنده باشد، فوراً یاد نادین گوردیمر می‌افتم» ¹⁵.

سونتاگ در اواسط کتاب به تعریف انواع رمان‌ها پرداخته و در مقاله‌ای با عنوان بیگانه که با موضوع ادبیات است، در آن یکی از زیباترین رمان‌های «هالدور لاخسنس ¹⁶» مورد نقد و بررسی قرار گرفته و طی آن ویژگی‌های مشترک گونه‌های مختلف رمان مثل علمی، تخیلی، کمیک، رویایی، شهودی و … را بازشناسی و صورت‌بندی کرده است. گفتارهایی که سوزان سونتاگ در خلال آنها اشکال مختلف روایی یا دغدغه‌های فکری نویسندگانشان را مورد واکاوی قرار داده و در این گفتارها و نقدها نوع نگاهش به ادبیات و کارکردهای ویژه آن را بیان می‌کند.

سونتاگ تعبیرهای عمیق و زیبایی درباره ادبیات دارد. این تعبیرها و نگره‌ها شوق خواندن را در دل آدمی بیدار می‌کند. او تأکید دارد که نویسنده شدن با خواندن آغاز می‌شود و به واسطه خواندن است که فرد، عضوی از جامعه ادبیات می‌شود. او می‌گوید احترامی ویژه، برای ادبیات به‌عنوان حرفه، قائل است؛ زیرا نویسنده شدن مشق آزادی است.

یکی دیگر از خواندنی‌ترین بخش‌های این کتاب گفتاری است درباره «ترجمه» با نام «جهان به مثابه هند». سوزان سونتاگ در آغاز این گفتار ساده‌ترین دلایل و انگیزه‌ها را در ترجمه این‌طور بیان می‌کند: «ترجمه برای آنکه اثری ارزش خواندن دارد یا برای اینکه عده بیشتری آن را بخوانند و یا ترجمه به دلایل بازاری». او به تاریخ ترجمه که با ترجمه متون مقدس آغاز شده، اشاره می‌کند. ترجمه همیشه انتخابی آگاهانه است از میان صدها انتخاب ممکن، انتخابی پراکنده در میان پیچیدگی‌ها، انتخاب در معنای وسیع آن؛ انتخابی که متضمن معیارهای اخلاقی محمل ارزش‌هایی چون درستی، مسئولیت، وفاداری، شجاعت و تواضع است. نویسنده به این امر که هیچ متنی بدون هدر رفتن بخشی از آن قابل برگرداندن به زبانی دیگر نیست اذعان دارد.

یکی از دغدغه‌های اصلی سوزان سونتاگ و هدفش از طرح صحبت درباره ترجمه، ایده ترجمه توسط «کامپیوتر» است. و اینکه ترجمه تنها معادل‌یابی یک واژه در زبانی دیگر نیست، بلکه ترجمه خوب هم‌ارز خلاقیت ادبی است. تعمق او در امر ترجمه بسیار چالش‌برانگیز است. در این واکاوی دنیای سرمایه‌داری و نگرش‌ها وآرمان‌هایش از گذر تیغ تیز انتقادهای او مصون نمی‌مانند.

به باور سونتاگ به جای آنکه هنر را نمودی فیزیکی از «بیانیه» یک هنرمند بدانیم، باید اثر هنری را در جهان، مستقل و فارغ از هر ابزار مفهومی یا بازنمایانه دیگری تعریف کنیم. سبک یک قطعه هنری یا یک ابژه، صرفاً نمایه‌ای از زمان تولیدش بوده و کاملاً اشتباه است اگر فکر کنیم هنرمند می‌تواند اثر هنری خارج از هر سبک مفروضی خلق کند. چنین گفته‌هایی را می‌توان پیش‌بینی بر مشاهدات یک دهه بعدتر که او استاد زیبایی‌شناسی و نقد هنری در دانشگاه کلمبیا روزالیند کرائوس دانست.

جمع‌بندی

سوزان سونتاگ از اولین کسانی است که برخی از نویسندگان اروپایی از جمله والتر بنیامین را به آمریکائیان معرفی کرده است. پر بیراه نخواهد بود اگر بگوییم او به نوعی متاثر از متفکران مکتب فرانکفورت، مارکوزه و حتی هابرماس است. توجه او به فرم در هنر، نگاه ویژه‌اش به عکاسی، انتقادش به رسانه‌های جمعی به‌عنوان ابزار تحمیق مردم و دشمنی آنها با ادبیات جدی، توجهش به عدالت به مثابه امری اخلاقی، نگره‌اش در خصوص کارکرد ادبیات، تعبیرش از مفهوم مدرن و انتقادش از نظام سرمایه‌داری به‌عنوان نظام سلطه، همگی تعابیری هستند که در آثار متفکران مکتب فرانکفورت طرح و بحث شده‌اند. ترجمه این کتاب با معیارهای نویسنده آن در خصوص ترجمه خوب تطابق دارد و حاصل کار، ترجمه‌ای موفق است.

اطلاعات شناسنامه‌ای کتاب:

عنوان کتاب: در عین حال

عنوان اصلی کتاب: At the Same Time: Essays & Speeches

مؤلف: سوزان سونتاگ

مترجم: رضا فرنام

ناشر: نشر ثالث

زبان: فارسی

سال چاپ: ۱۳۹۳

تعداد صفحات: ۲۷۴