محدودیت‌های لیبرالیسم، افق‌های جامعیت‌گرایی
کسی از دولت نمی‌پرسد!
از اینگونه مسایل که کمی فردی و تا حدودی حتی فقهی هستند اگر گذر کنیم به مسائلی می‌رسیم که اگرچه دورتادور ما را احاطه کرده‌اند اما انگار به جنبه اخلاقی آن توجهی نداریم؛ آیا ممزوج کردن کلاس‌های درس و کتاب‌های کمک درسی با تبلیغات، امری اخلاقی است؟ آیا دولت‌ها موظف نیستند که قوانینی را برای مقابله با سیل تبلیغات و مصرف‌گرایی وضع کنند؟ این روزها زیاد می‌شنویم که والدین از حجم تبلیغات تلوزیونی در شبکه پویا و برنامه‌های مختص به کودکان ناراضی و گلایه‌مندند. بررسی اخلاقی بودن یا نبودن این جور امور و قانون‌گذاری درباره آن وظیفه کیست؟
کم کم با این ایده همراه می‌شویم که انگار، وظیفه اخلاقی دولت‌ها کم نیست. عمده تلاش کتاب، مصروف نشان دادن اهمیت این منظر و توجه دادن به آن است.
با چه کتابی روبرو هستیم؟
کتاب اخلاق در سیاست را که باز می‌کنید، نویسنده هیچ مقدمه‌چینی خاصی ندارد و یکباره به وسط تحلیل زندگی مدنی آمریکایی و کاربست نظریه‌های عدالت در آن پرتاب می‌شوید (که این، البته شاید برای کسی که تمرکز دانشی‌اش، اخلاق یا سیاست نباشد، جذاب و مورد علاقه نباشد). قدم قدم و با پیشرفت در فصل‌ها دیدگاه نویسنده در رد لیبرالیسم و دیدگاه‌های رالزی پرررنگ می‌شود اما باز عمده مطالب و مثال‌های کتاب حول سیاست و فرهنگ در جامعه آمریکاست.
کتاب در بعضی فصول بسیار نظری و دقیق است و در بعضی مقالات پرمثال و ژورنالی. بعضی نقاط کتاب را چندین بار باید برگشت و مرور کرد تا مغز نگاه سندل کشف شود و از همین جاهاست که می‌فهمیم با چه فیلسوف درجه یکی روبرو هستیم. از تقسیم‌بندی‌های متعارف کتاب‌های درسی فلسفه اخلاق مثل تشریح وظیفه‌گرایی و نتیجه‌گرایی و … خبری نیست. اما شاید بتوان رویکرد تمامی مقالات را در سه بخش تقسیم کرد؛ بخش نخست، نشان دادن این نکته است که چگونه لیبرالیسم دیدگاه اخلاقی و مدنی خود را از دست داده است و سندل می‌پرسد که آیا می‌توان به خودفرمانی جانی دوباره بخشید؟ بخش دوم، حاوی برخی بحث‌های اخلاقی داغ از جمله اُتانازی، سقط جنین و … است و این پرسش مطرح می‌شود که آیا آرمان‌ها – حقوق فردی و آزادی انتخاب – مبنای مناسبی برای جامعه مردم‌سالارند؟ و در سومین بخش، با بررسی نظریه‌های سیاسی لیبرال، سندل از سیاستی دفاع می‌کند که بر شهروندی، جامعه و فضیلت مدنی تاکید بیشتری دارد و با مسائل زندگی خوب در هم تنیده شده است. نویسنده به خوبی و با امانت‌داری اقوال مخالفان را نقل و نقد می‌کند. به سختی می‌توان رویکرد نویسنده را در موضوعات به دست آورد و این چیزی است که تا حدودی هدف سندل و حتی شیوه تدریس او نیز هست.
کتاب به وضوح تلاش می‌کند تا نشان دهد پشت صحنه بسیاری از قوانین، هنجارها و رویه‌هایی که ما به سادگی پذیرفته‌ایم، شهر پرآشوبی از جدال‌های نظری وجود دارد و پذیرفتن هیچ نظری بدون مخاطره نخواهد بود.
اما مجموعا کتاب، کتاب خوشخوانی است.
معلم کلاس درس هزار نفره!
Michael_Sandel
مایکل سندل، فیلسوف ناشناخته‌ای نیست؛ استاد تمام دانشگاه هاروارد و جماعت‌گرای معروف که این روزها بابت کلاس درس پرجمعیت “عدالت” در این دانشگاه و همچنین نقد نظریه جان رالز بسیار مشهور شده است. نظريه‌ی عدالت رالز علی‌رغم اين كه گامی به جلو در اصلاح نظام ليبراليسم از زاويه توجه بيشتر به عدالت اجتماعی و ضرورت آن است، اما توسط صاحب‌نظران و انديشه‌ورزان مختلف من جمله سندل، لامور و دیگران مورد مطالعه‌ی انتقادی واقع شده است. سندل چه در این کتاب و چه در دیگر آثار و سخنرانی‌هایش می‌کوشد با ارجاعات متعدد به ارسطو، زوایه و تفاوت دیدگاه خود، با دیگر نظریه‌های پذیرفته شده سیاسی معاصر را پررنگ کند. بیان آموزشی و پرمثال سندل –که بخاطر همین نبوغ در ارائه، انجمن علوم سیاسی آمریکا در سال ۲۰۰۸ از وی قدردانی نمود- راه را برای فهم نظریه‌های پیچیده سیاسی تا حد زیادی هموار نموده است.
این موارد اگر نبود، کتاب سندل خواندنی‌تر می‌بود؛
یک نکته‌ای که خواندن کتاب سندل را تا اندازه‌ای مشکل کرده است، شرح سیاست و اخلاق در اتمسفر سیاسی آمریکایی است. اصطلاحات، دوگانگی جمهوری‌خواه و دموکرات، لیبرالیسم، مثال‌ها و … تا حد زیادی مبتنی بر جامعه آمریکا هستند و اگرچه راه‌گشایی خوبی برای مناسبات سیاسی در دیگر جوامع را فراهم می‌آوردند، ولی در مواجهه نخست، خواندن متن را برای مخاطب ایرانی کمی سخت می‌کنند.
در کنار قوت‌های علمی و نگارشی لابه لای سطور کتاب، اما ساختار کتاب از لحاظ چینش فصل‌ها و ترابط آنها با یکدیگر، کمی غیرقابل دفاع است. بعضی فصول (مانند فصل سیادت و غرور در یهودیت) به سختی با سیاست یا اخلاق تناسب و ارتباط پیدا می‌کنند و به باقی کتاب نچسب هستند.
مشکل دیگر در این کتاب عدم وجود یک فرهنگ اصطلاحات مشخص و دقیق است. کلمات بعضا بسیار پیچیده و لازم الشرحی در کتاب یافت می‌شود که جایی برای مراجعه نیست و به ناچار رو به گوگل باید آورد. خصوصا آنکه کتاب، کتاب سخت‌خوانی است و پر از اصطلاحات و اعلام.
Public Philosophy Essays on Morality in Politics
گزاره‌هایی در کتاب بیان می‌شود که به مانند بیان خطابی سندل، بدون شاهدمثال و خیلی بدیهی تلقی می‌شود، که همه می‌دانیم موضوعات پرمناقشه‌ای هستند و به راحتی قابل قبول نیست؛ اینکه “کینزی‌ها هیچ رسالت پرورشی برای خود قائل نبودند…” چیزی نیست که به راحتی قابل پذیرش باشد و نیازمند شواهد و ادله است.
چون کتاب مجموعه یادداشت‌های نویسنده است، طبیعتا همه مباحث اخلاقی سیاست و یا حتی عمده آن مورد بررسی قرار نگرفته و به فراخور احوالات سیاسی جامعه آمریکایی، سندل نسبت به موضوعاتی که ذهن‌اش را مشغول کرده، قلم زده است. به طور خلاصه اصلا انتظار یک کتاب درسی و آموزشی نسبت به مباحث اخلاقی و سیاسی را نداشته باشید.
شناسنامه کتاب:
عنوان اصلی: Public Philosophy: Essays on Morality in Politics
نویسنده: مایکل سندل
مترجم: افشین خاکباز
سال انتشار نسخه انگلیسی: ۲۰۰۶
تعداد صفحات: ۳۳۶
انتشارات: فرهنگ نشر نو
قیمت چاپ ۱۳۹۷: ۴۹۰۰۰ تومان
