فایده‌گرایی آن‌قدر لگدمال شده است که بهتر است نامش را عوض کنیم
«… اصل اساسی پیامدگرایی فایده‌گرا، یعنی اصل بیشینه‌سازی مطلق خیر، که بر اساس آن آدمی همواره باید به فکر ایجاد بیشترین خیر برای بیشترین افراد باشد، میزان مطالبه اخلاق را از فرد بسیار بالا می‌برد و وظایف اخلاقی سنگینی را بر دوش او می‌نهد. همین امر باعث طرح اشکال پرمطالبه‌بودن اخلاق علیه پیامدگرایی فایده‌گرا شده است…»
آن‌چه خواندید بخشی از کتاب پیامدگرایی نوشته جولیا درایور1 است. جولیا درایور استاد فلسفه دانشگاه واشنگتن در سینت لوئیس آمریکاست. او نویسنده کتاب‌هایی مانند فضیلت دشوار و مبانی فلسفه اخلاق، و ویراستار مشترک مجله فلسفه اخلاق و فلسفه اجتماعی و نیز بخش اخلاق هنجاری دایره‌المعارف فلسفی استنفورد است.
ما زمانی یک گزاره را اخلاقی می‌دانیم که در ناحیه موضوع و محمول از ویژگی‌های خاصی برخوردار باشد: اگر محمول یک گزاره شامل کلماتی همچون «خوب»، «بد»، «درست»، «نادرست»، «باید»، «نباید»، «وظیفه»، «مسئولیت»، «فضیلت» و «زذیلت» بوده و موضوع آن درباره افعال ارادی و اختیاری انسان باشد، با گزاره‌ای اخلاقی مواجه خواهیم بود. علمی که به تحلیل این محمول‌های دهگانه می‌پردازد، فرااخلاق و علمی که به بیان مصادیق این محمول‌ها می‌پردازد، اخلاق هنجاری نام دارد. در حیطه‌ی اخلاق هنجاری می‌توان از سه نظریه مشهور نام برد:
- فضیلت‌گرایی
- پیامدگرایی
- وظیفه‌گرایی
کتاب پیش رو به یکی از این نظریه‌های هنجاری یعنی پیامدگرایی می‌پردازد. پیامدگرایی مشتمل بر هفت فصل است:
فصل اول؛ پیش‌زمینه و تاریخچه: این فصل از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
الف. پیشگامان رویکرد کلاسیک پیامدگرایی که افرادی همچون ریچارد کامبرلند2، فرانسیس هاچسون3، دیوید هیوم و … هستند.
ب. بدنه اصلی پیامدگرایی که افرادی همچون بنتام و میل هستند.
نویسنده در انتهای این فصل مسامحتاً از مور نیز به عنوان یک فایده‌گرای آرمانی یاد می‌کند.
فصل دوم؛ ارزش و بیشینه‌سازی: چنان که از عنوان این فصل برمی‌آید، این فصل نیز از دو بخش تشکیل شده است:
الف. نویسنده در این بخش چهار نظریه را راجع به چیستی ارزش بیان می‌کند.
ب. او در این بخش از دو ملاک برای بیشینه‌سازی سخن می‌گوید. (بیشینه‌سازی مطلق و بیشینه‌سازی کافی)
فصل سوم؛ ملاک بیشینه‌سازی: نویسنده در این بخش به این پرسش می‌پردازد که آیا منظور از بیشینه‌سازی، بیشینه‌کردن مجموع خیرات است یا بیشینه‌کردن میانگین آن‌ها؟ آیا آسایش مساوی برای تمام افراد ملاک است یا آسایش بیشتر برای عده‌ای محدود؟
فصل چهارم؛ فایده‌گرایی: درایور در این فصل به تفکیک پیامدگرایی قاعده‌محور و پیامدگرایی عمل‌محور می‌پردازد. در این فصل می‌توان متوجه دیدگاه منتخب نویسنده شد.
فصل پنجم؛ پیامدگرایی عینی‌گرا و ذهنی‌گرا: در این فصل نویسنده از پیامدگرایی عینی‌گرا دفاع می‌کند.
فصل ششم؛ پیامدگرایی و تأمل عملی: درایور در این فصل به تفکیک واقعیت‌گرایی و اگرگرایی می‌پردازد و در نهایت واقعیت‌گرایی را می‌پذیرد.
فصل هفتم؛ پیامدگرایی فراگیر
دو نکته پایانی:
- در بسیاری از صفحات کتاب نُرم‌های ویراستاری به شکلی آگاهانه رعایت نشده است. این که تخطی از این نُرم‌ها درست است یا غلط، محل بحث است.
- در ترجمه بسیاری از لغات به ترجمه‌های معمول توجهی نشده است. لذا لازم است تا خواننده به هنگام مطالعه کتاب به پاورقی‌ها نیز توجه کند تا مفهوم متن را به درستی درک کند.
اطلاعات کتاب:
عنوان: پیامدگرایی
نویسنده: جولیا درایور
مترجم: شیرزاد پیک‌حرفه
عنوان اصلی: Consequentialism (Routledge 2012)
ناشر: حکمت
تعداد صفحات: ۲۹۵
قیمت آخرین چاپ: ۱۸ هزارتومان
پی نوشت
