فایده‌گراییِ عاقلانه در زمانه اتلافِ جاهلانه
این کتابِ حدودا ۲۵۰ صفحه‌ای، در ادامه اثر قبلی نویسنده، جانی که می‌توانید نجات دهید: اکنون برای پایان دادن به فقر جهانی کاری بکنیم1، نوشته شده است (ترجمه تحت‌اللفظی کتابِ حاضر چنین است: بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید: رساندن بیشترین خیر چگونه فهم ما را از زندگی اخلاقی تغییر می‌دهد). سینگر در کتاب قبلی‌اش استدلال کرده بود که از نظر اخلاقی باید برای بهتر کردن زندگی انسان‌های شدیداً فقیر، کمک مالی کنیم. سینگر در این کتابش بر سوال عام‌تری تمرکز می‌کند: چگونه بهترین کار را انجام دهیم؟
نویسنده کتاب، پیتر سینگر، در ایران نویسنده شناخته‌شده‌ای است. کتاب‌های مقدماتی او بر اندیشه هگل و مارکس، و کتاب‌هایش در حوزه فلسفه اخلاق برای خواننده فارسی‌زبان آشنا است2. این فیلسوف اخلاق استرالیایی بر اخلاق کاربردی متمرکز است و از منظری فایده‌گرایانه به مسائل اخلاقی می‌پردازد. او به مسائل اجتماعی و سیاسی هم ورود دارد و به دفاع از حقوق حیوانات و مشارکت در جنبش‌های سیاسی می‌پردازد.
ایده محوری این کتاب که نویسنده تلاش می‌کند آن را توضیح و بسط بدهد، دیگردوستی مؤثر3 است. دیگردوستی مؤثر، فلسفه و جنبشی اجتماعی است که تلاش دارد با استفاده از شواهد و استدلال‌های عقلانی کارآمدترین راه‌ها برای خیررسانی به دیگران را مشخص کند. منظور از دیگردوستی (در مقابل خودگرایی و خودخواهی)، ارتقاء زندگی دیگران و منظور از مؤثر، انجام بهترین کار با توجه به منابع در دسترس است. این رویکرد خود را عقلانی می‌داند و تلاش می‌کند از شواهد و استدلال کمک بگیرد، برخلاف رویکردهایی که بیشتر بر اساس عواطف و احساساتِ شخصی و لحظه‌ای به انجام کار خوب برانگیخته می‌شوند.
ترجمه فارسی این کتاب، از دو مقدمه و چهار بخش تشکیل شده است. دو مقدمه کتاب انصافاً مفید و اطلاع‌بخش هستند. مصطفی ملکیان در مقدمه خودش مبانی نظری فلسفه و جنبش اخلاقیِ دیگردوستی مؤثر را بررسی کرده است. کسانی که به واکاوی فلسفی‌تر این جنبش علاقه‌مند هستند این مقدمه را سودمند خواهند یافت. محمدرضا جلائی‌پور در مقدمه‌اش توضیحاتی مختصر ولی کمک‌کننده درباره این کتاب و ایده دیگردوستی می‌دهد و حواشی مهم، و ربط و نسبتی که این جنبش می‌تواند با فضای کشورمان داشته باشد را بررسی می‌کند. مترجم جوان هم به خوبی از پس ترجمه اثر برآمده و خواننده با متنی روان و خواندنی روبروست.
بخش اول با عنوان «دیگردوستی مؤثر» بیشتر نوعی مقدمه فلسفی است. نویسنده در این بخش خواننده را از جهت نظری آماده ادامه کتاب می‌کند و چارچوب نظری بحثش را روشن می‌کند. بخش دوم با عنوان «چگونه بیشترین خیر را برسانیم؟» به روش‌های مختلفی که یک دیگردوست مؤثر می‌توان پیشه کند تا بیشترین خیر را به مؤثرترین شکل برساند، می‌پردازد. بخش سوم «انگیزه و توجیه» نام دارد که از منظری فلسفی به انگیزه دیگردوستی مؤثر و معقول بودن آن می‌پردازد. بخش چهارم با عنوان «انتخاب اهداف و سازمان‌ها» سعی دارد که از منظری کلی‌تر، غیرشخصی‌تر و غیرمحلی‌تر (جهانی و آینده‌نگر) به دیگردوستی مؤثر بپزدارد.
دیگردوستی مؤثر، فلسفه و جنبشی اجتماعی است که تلاش دارد با استفاده از شواهد و استدلال‌های عقلانی کارآمدترین راه‌ها برای خیررسانی به دیگران را مشخص کند.
این کتاب به معنای تمام و کمال کلمه به‌روز است. استفاده از داده‌های آماری، استدلال‌های بر مبنای عدد، ارجاع به شهود و وجدان مخاطب، بیان شرح حال و خاطرات افراد و… همه امروزی و مورد پسند مخاطب امروزی است و در کتاب هم به وفور وجود دارد.
مخاطب ایرانی با مطالعه این کتاب علاوه بر اینکه با جنبشی مترقی و امروزی آشنا می‌شود، می‌تواند از بصیرت‌ها و رویکرد آن در کشور خودمان هم استفاده کند. مردم کشور ما خوشبختانه در مواقع و موارد بسیاری نشان دادند که در کمک به هم‌نوع بسیار دغدغه‌مند و علاقه‌مند هستند. تعداد زیاد خیریه‌ها و مقدار زیاد کمک‌های مردمی در روزهای سخت، موید این نکته است. بر این اساس، ایرانیانِ دیگردوست می‌توانند با استفاده از نکات این کتاب دیگردوستی‌های خود را هدف‌مند و بابرنامه کنند. اولویت‌سنجی کنند که چه افراد، طبقه‌های اجتماعی، شهرها، و اقشاری به کمک بیشتری نیاز دارند؟ چگونه می‌توان کمک‌هایی با تاثیر ماندگارتر کرد؟ آیا در مواردی با اولویت دادن به احساس و عاطفه به جای عقل به جای اینکه کمک‌های مؤثرتری کنیم باعث نشدیم که کمک‌ها حالت زودگذر و غیرماندگار به خود بگیرند؟ و پرسش‌هایی از این دست. هدف این کتاب هم این بوده است که سودرسانی به دیگران را کارامد و عاقلانه کند تا نیت‌های خوب دیگردوستان سهواً به اسراف و اتلاف از روی احساس تبدیل نشود.
پی نوشت
