از پشت شیشه، غم‌انگیز است
فیلیپ هنری گوس طبیعی‌دانی انگلیسی در سدۀ نوزدهم و انسانی عمیقاً مذهبی بود. او نخستین کسی نبود که حضور ماهی‌ها در ظروف یا مخازن آب را تجربه کرده بود. نگه‌داری ماهی‌ها با کارکردی زینتی در دوران باستان، امری مرسوم بود. ظرف‌هایی که نخست از چینی و سپس از شیشه ساخته می‌شدند، برای قرن‌ها در میان مردم رواج داشتند؛ اما این ظرف‌ها فاقد گیاهانی بودند که اکسیژن را تأمین کنند و هنوز هیچ‌کس به فن تأمین اکسیژن مورد نیاز گیاهان و حیوانات دست نیافته بود.
ژان ویپرو پوه تاثیری بیشتر و مستقیم در ساختن چیزی داشت که بعدها تبدیل به آکواریوم آب شور شد. او در اوایل دهۀ ۱۸۳۰ در مسینا در جزیرۀ سیسیل دربارۀ «آرگوناوتا آرگو» تحقیقی کرد که در آن زمان تحت عنوان «نوتیلوس کاغذی» نیز شناخته می‌شد. پوه با استفاده از جعبه‌هایی چوبی که شلنگ‌های لاستیکی آب شور را به درون آن می‌راند، توانست نظامی برای گردش آب بسازد. وی توانست مشاهده کند که این مخلوقات جالب دارای چشمی بدون عدسی هستند که شبیه دوربین روزنه‌ای((pinhole camera)) عمل می‌کند.
اما این گوس بود که عنوانی به‌یادماندنی برای این پدیده ابداع کرد و زمینه‌ساز ایجاد موج بسیار بزرگی از علاقۀ عمومی به مکعب شیشه‌ای‌اش شد. وی نوشت: بگذار واژۀ آکواریوم را برای اطلاق بر این مجموعه‌های جالب حیوانات و گیاهان آب‌زی انتخاب کنیم.
در سال ۱۸۵۸، ریچارد اوون مدیر «بریتیش می‌وزیم»، در اختراع آکواریم به ویپرو پوه یاری رساند؛ هرچند که ظاهراً وی از ضرورت وجود گیاهان برای بهبود کارایی چنین سیستمی آگاه نبوده است. چند سال پیش از گوس، آنا ثاین، زیست‌شناس دریایی عهد ویکتوریا، چند مرجان سنگی را از «تورکوای» به آپارتمان خویش در لندن برده بود تا آن‌ها را پرورش بدهد. این مسئله باعث وحشت کلفت‌هایش شد. آن‌ها عهده‌دار کار بی‌اجر و مزد برگردان آب و ریختن آن به بیرون از پنجرۀ باز در فواصل زمانی منظم بودند.
اما این گوس بود که عنوانی به‌یادماندنی برای این پدیده ابداع کرد و زمینه‌ساز ایجاد موج بسیار بزرگی از علاقۀ عمومی به مکعب شیشه‌ای‌اش شد. وی نوشت: «بگذار واژۀ آکواریوم را برای اطلاق بر این مجموعه‌های جالب حیوانات و گیاهان آب‌زی انتخاب کنیم. اگر موجودات درون آن از جانواران رودخانه‌ای باشند، به آن آکواریوم آب شیرین می‌گوییم و اگر موجودات داخل آن همان‌چیزهایی باشند که در این کتاب به آن پرداخته‌ام، به آن آکواریوم دریایی می‌گوییم.» اشتیاقی که وی به «مجموعه‌اش» نشان می‌داد، مجموعه‌ای که آن را ادامۀ [حیات] آن منطقۀ روستایی می‌دانست، در صفحه‌صفحۀ کتابِ همچنان جذاب وی، آکواریوم: پرده‌برداری از شگفتی‌های اعماق دریا (۱۸۵۴)، نمایان است. این کتابِ گوس شامل مجموعه‌ای زیبا از لیتوگراف‌های رنگی است.
این کتاب جرقۀ ایجاد میلی جنون‌آمیز به داشتن آکواریوم‌های دریایی را زد.
…
