بررسی شکاف بین نظر و عمل اخلاقی از دیدگاه ارسطو

شکاف بین نظر و عمل اخلاقی (ضعف اراده‌ی اخلاقی)، یکی از مباحثی است که همواره مورد توجه مکاتب اخلاقی بوده است. یک نظام اخلاقی موفق علاوه بر ارائه‌ی دستوارت اخلاقی، باید متوجه موانع تحقق این دستورات نیز باشد.

این بحث در فلسفه اخلاق ارسطو تحت عنوان آکراسیا مطرح شده است که ناظر به بحث اتحاد معرفت و فضیلت افلاطون است. در دیدگاه سقراط و افلاطون، علت موثر بر عمل، صرفا معرفت است، به گونه‌ای که هیچ علتی در مقابل معرفت روشن نمی تواند مانع عمل شود.

ارسطو با قبول تاثیر معرفت بر عمل اخلاقی، بر این عقیده بود که میل و نفس انسانی این توانایی را دارد که گاه به رغم معرفت و حتی معرفتی روشن، مانعی را بر سر راه عمل اخلاقی ایجاد نماید تا انسان دست به عملی بر خلاف علم و شناخت عقلانی خود بزند. در چنین شرایطی که انسان با علم به فضیلت بودن یک عمل بر خلاف آن رفتار می کند، می شود چنین گفت که علم انسان به فراموشی سپرده شده است. ارسطو این ضعف اخلاقی را به وجود میل و شوق در انسان نسبت می دهد، امری که با مقابله با آن، عمل اخلاقی تحقق پیدا می کند.

مقدمه

بررسی مباحث و نظام‌های اخلاقی، مبین این امر است که هدف و غایت علم اخلاق، اصلاح و سامان دادن به اعمال و رفتار انسانی است. به همین دلیل، موضوع گزاره‌های اخلاقی اغلب عینی و واقعی است نه اعتباری و ذهنی. بنابراین نباید اخلاق را صرفا پژوهشی علمی و نظری دانست که پیوندی با حیات روزمره مردم ندارد. به عبارت دیگر اخلاق مجموعه‌ای از مفاهیم و مسائل مربوط به چگونگی اعمال و افعال و حالات اختیاری آدمی است. ولی از آنجا که نظام‌ها و مکاتب اخلاقی هریک از دید خود به رفتار انسانی عطف توجه کرده‌اند، ما شاهد راه‌کارها و تحلیل‌های متفاوتی از رفتار انسانی و دستورات اخلاقی هستیم.

یکی از مبانی و اصولی که طرح آن موجب تفاوت‌های بنیادین بین مکاتب اخلاقی می‌شود، جایگاه و نقش علم و معرفت و رابطه آن با عمل اخلاقی است که گاه تحت عنوان «شکاف بین نظر (معرفت) و عمل اخلاقی» و یا عناوین مشابه دیگر موردبررسی قرار می‌گیرد.

هر مکتب اخلاقی اگر بخواهد بین گزاره‌ها و دستوراتی که اصطلاحا «عقل نظری» نامیده می‌شوند و اعمال و رفتارهای خارجی انسان که اصطلاحا «عقل عملی» نامیده می‌شود ارتباط برقرار نماید، ناچار است که مسئله «شکاف بین نظر و عمل اخلاقی» را موردبررسی و دقت قرار داده، موانع موجود را بر سر راه تحقق اراده و خواست‌های انسانی جستجو نماید.

…