اخلاق ژنتیک؛ چالش ها و ملاحظات اخلاقی
مقالۀ «اخلاق ژنتیک؛ چالش ها و ملاحظات اخلاقی»؛ به قلم محمد حسینی سورکی
توسعۀ چشمگیر و رشد فزایندۀ فناوری‌های نوپدید -در دهه‌های اخیر و به ویژه در زمینۀ ژنتیک- بارقه‌های امیدی بر دل‌ها تاباند و افق‌هایی کران‌ناپیدا پیش چشم بشر گشود. اما ظرفیت‌های بی‌بدیل و بالقوّۀ این فناوری‌ها و ترس از تبعات ناشناخته و ناخوشایند به کارگیری غیر مسئولانۀ آن‌ها بر دلنگرانی‌ها و وحشت بشر افزود و ضرورت توجه به ملاحظات اخلاقی این حوزه و به ویژه «اخلاق ژنتیک» را دوچندان ساخت. اخلاق ژنتیک -به عنوان شاخه و شعبه‌ای از اخلاق زیستی- مجموعه‌ای از معضلات اخلاقی بغرنج و بحران‌آفرین را در برگرفته است و به بحث از ملاحظات اخلاقی و مرز و محدودۀ به کارگیری و مهار و محدودسازی مهندسی ژنتیک و پژوهش‌های ناظر به ژن می‌پردازد.
در این مقاله ضمن اشاره به جایگاه و قلمرو اخلاق ژنتیک و طرح مهمترین موضوعات مطرح در این حوزه، با رویکردی جستارگشایانه و تحلیلی، گزیده‌ای از چالش برانگیزترین مسائل حوزۀ اخلاق ژنتیک مربوط به این حوزه -به اجمال و ایجاز- واکاوی، برجسته و تبیین می‌شوند.
مقدمه
نضج و نمو شاخه‌های نوپدید علمی و فناوری‌های نوین و نوظهور در قرن بیستم و آغاز هزارۀ سوم، افق‌های تازه و کران‌ناپیدایی پیش چشم بشر مدرن گشوده است و رو به تزاید نهادن پیشرفت‌های فزاینده در حوزۀ فناوری‌های زیستی/ زیست-پزشکی، به ویژه دستیابی به توان مهندسی ژنتیک، زمانه و زندگی بشر مدرن را دستخوش تغییر و تحولی شگرف کرده است.
زیست‌فناوری به اذعان و اعتراف بسیاری، یکی از اضلاع رئیسۀ مثلث فناوری‌های نوپدید و در حال ظهور (یعنی فناوری‌های رو به پیشرفت و گسترش نانو، فناوری اطلاعات و زیست‌فناوری) و بلکه تأثیرگذارترین و مناقشه‌برانگیزترین این فناوری‌هاست؛ تا آنجا که قرن بیست و یکم را دروۀ آغاز انقلاب زیست‌فناوری و «قرن زیست‌فناری» نام داده‌اند. قرنی که به اعتقاد برخی محققان، شیوۀ زندگی ما تحت تأثیر زیست‌فناوری‌ها به شدت دگرگون خواهد شد.
مهندسی ژنتیک، محدودیت‌های گونه‌ها را به طور کلی دور می‌زند، شبیه‌سازی حیوانات و انسان به امری عادی بدل خواهد شد و برای اولین بار در تاریخ، شبیه‌سازی و «تکرار» تا حدی جایگزین «تولید مثل» می‌شود. و همان گونه که رشد و توسعۀ فناوری اطلاعات در دهۀ پایانی قرن بیستم اعجاب‌انگیز و عظیم بوده‌اند، رشد و رواج فناوری‌های زیستی و به ویژه ژنتیک در قرن بیست و یکم چنان فراگیر و فزاینده خواهد بود که حتی تعریف و تلقی ما از زندگی و ماهیت انسانی را دگرگون خواهد ساخت.
زیست‌فناوری‌ها همانند دیگر فناوری‌ها، به رغم آن که نویدبخش دستیابی بشر به قدرتی مهیب و مبهوت‌کننده برای ایجاد رفاه، بهبود کیفیت زندگی و علاج بیماری‌ها و زدودن آلام بشری بوده‌اند، بر نگرانی‌ها و دغدغه‌های بشر بیش از پیش افزوده و بشر امروز را با تهدیدهایی بالقوه و بس وحشت‌افزا نیز رو به رو ساخته‌اند. احتمال سوءاستفاده از ظرفیت‌های بالقوّۀ زیست‌فناری و به انحراف کشیده شدن پژوهشگران این عرصه‌ها در بهره‌گیری از قابلیت‌های پرشمار زیست‌فناوری‌ها، به برجسته و بغرنج شدن برخی مسائل و معضلات اخلاقی انجامیده و توجه جدی‌تر به سویه‌های اخلاقی–حقوقی و تبعات ناگوار بهره‌گیری از این فناوری‌ها و به ویژه فناوری‌های معطوف به حوزۀ ژنتیک را آشکار و الزامی ساخته است.
…
