اخلاق در سپهر سایبر
با توجه به گسترش روز افزون استفاده از اينترنت در دنياي امروز و با توجه به نقش اين فناوري ارزشمند در انجام پژوهش و تحقيق، آگاهي از مباحث اخلاقي مربوط به پژوهش‌های اينترنتی، امری است بسيار لازم و ضروری. از اين رو تلخيصی از ترجمه «اخلاق در سپهر سايبر: درآمدی بر اخلاق پژوهش در اينترنت»، نوشته ايون ويرن تقديم علاقمندان می‌شود. اميد آن كه در آينده‌ای نزديك، شاهد نگارش آثاری قوی و غنی از سوی انديشوران جامعه خودمان در اين زمينه باشيم. لازم به ذكر است كه اين مقاله در دسامبر ۲۰۰۵م از سايت cddc.vt.edu گرفته شده و چند سال پيش در خبرنامه پژوهشی دانشگاه مفيد منتشر شده است.
نويسنده در اين مقاله برخي از دستورالعمل‌های موجود درباره اخلاق پژوهش را مورد بررسي قرار داده و از آن‌ها جهت تبيين موضوع اخلاق پژوهش در اينترنت بهره گرفته است. البته مواجهه او با اين دستورالعمل‌ها كم و بيش انتقادی است و در پايان هم پيشنهادهايی را مطرح می‌كند كه از آن جمله است لزوم توجه به اصول و ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی جوامع مختلف در باب اخلاق پژوهش‌های اينترنتی. (مترجم)
رهیافت دیگر عبارت است از «رهیافت خیر عام» که معتقد است افراد جامعه با تعقیب ارزش‌ها و اهداف مشترک، به یکدیگر پیوند خورده‌اند. ریشه این مفهوم به بیش از دو هزار سال پیش در آثار افلاطون، ارسطو و سیسرون بر می‌گردد.
برخی نظریه‌های اخلاقی قابل استفاده برای اخلاق پژوهش‌های اینترنتی
می‌توانیم از سودگرایی شروع کنیم، که در قرن نوزدهم از سوی جرمی بنتام و جان استوارت میل مطرح شد. بر طبق آموزه‌های آنان، عملی اخلاقی محسوب می‌شود که در نسبت سود و زیان، بالاترین میزان سود را برای بیشترین افراد داشته باشد. نظریه دیگر، رهیافت حق-محور به اخلاق است که ریشه در فلسفه امانوئل کانت، و اندیشمندانی چون او دارد. موارد زیر، از حقوق مبنایی در اخلاق پژوهش هستند:
- حقِ آگاهی از حقیقت: یعنی آگاه شدن از موضوعاتی که بر انتخاب فرد تأثیر جدی دارد.
- حقِ حریم خصوصی: ما حق داریم در حریم خصوصی خود آزاد باشیم؛ تا جایی که به حقوق دیگران تجاوز نکنیم.
- حقِ سلامتی: این حق ماست که [در روند پژوهش و تحقیق] مورد آسیب یا آزار قرار نگیریم.
- حق نسبت به آنچه قرارداد بسته‌ایم: ما حقِ چیزی را داریم که دیگران بر اساس قراردادها و پیمان‌هایی که آزادانه منعقد کرده‌ایم تقبل کرده‌اند.
رهیافت دیگر عبارت است از «رهیافت خیر عام»1 که معتقد است افراد جامعه با تعقیب ارزش‌ها و اهداف مشترک، به یکدیگر پیوند خورده‌اند. ریشه این مفهوم به بیش از دو هزار سال پیش در آثار افلاطون، ارسطو و سیسرون بر می‌گردد. رهیافت خیر عام ما را وا می‌دارد تا خود را همچون اعضای یک جامعه واحد بدانیم.
برای تدوین اخلاق پژوهش می‌توان از نظریه‌های فوق کمک گرفت. به عنوان مثال، سودگرا مبین این مفهوم است که «پژوهش، وقتی خوب است که منجر به نتایج خوب شود». اگر این نظریه را با نظریه خیر عام ترکیب کنیم، ممکن است به این نتیجه برسیم که پژوهش وقتی خوب است که به درصدی خیر عام منجر شود.
…
