منزلت اخلاق پژوهی در کتاب‌های روش تحقیق به زبان فارسی

انتظار می رود که ضوابط اخلاق پژوهش، مانند پرهیز از سرقت علمی، سوگیری در تحلیل، و   دستکاری داده ها یا نتایج، در کتاب‌های روش تحقیق آموزش داده شود. پرسش اصلی این تحقیق آن است که آیا به این انتظار پاسخ داده شده است؟ نگارنده کتاب های روش تحقیق را که به زبان فارسی تالیف شده اند، بررسی کرد و آنها را در پنج گروه گنجاند. برخی از این آثار اساساً فرآیند تحقیق را امری فنی دانسته، از طرح اخلاق پژوهش دوری کرده اند. شماری دیگر نیز اخلاق پژوهش را تنها به مثابه صفات شخصی پژوهشگر دانسته، از پیش کشیدن مسائلی که پژوهشگر در فرآیند تحقیق با آنها مواجه می شود، غفلت یا خودداری کرده اند. پیشنهاد اساسی نویسنده، پس از تحلیل این آثار، آن است که در کتاب های روش تحقیق، فصلی مشخص به اخلاق پژوهش اختصاص داده شود و در آنها طی پنج محور مسائل اخلاق پژوهش مورد بحث قرار گیرد.

طرح مسئله

با قبول در هم تنیدگی علم و اخلاق، از محققان انتظار می‌رود تا در اجرا و گزارش تحقیق خود ضوابط اخلاقی را رعایت کنند و به اخلاق پژوهش پایبندی نشان دهند.

اما مسئله آن است که این ضوابط چیست و محققان آنها را چگونه و در کجا باید فرابگیرند؟

با توجه به آنکه درسی عمومی به نام «اخلاق پژوهش» در نظام آموزش عالی ما گنجانده نشده است، این وظیفه بر عهده درس روش تحقیق و کتاب‌هایی قرار می‌گیرد که با این عنوان ارائه می‌شود.  هدف این پژوهش بررسی میزان توجه به اخلاق پژوهش در این آثار و نحوه مواجهه با این بحث است.

مقصود از اخلاق پژوهش در این نوشته ضوابطی است که پژوهشگران ملزم به رعایت آنها در همه مراحل فرآیند تحقیق هستند، مانند پرهیز از دستکاری داده‌ها و نتایج، تحریف دیدگاه حریف، سوء استفاده از آزمودنی‌های انسانی، سرقت علمی و تجاوز به حقوق معنوی دیگران.

…