باید به فکر جنبه کاربردی اخلاق در دانش تصمیم‌گیری باشیم
به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی «گفتمان فلسفی علوم انسانی در ۴ دهه پس از انقلاب اسلامی» به همت شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، ۱۱ بهمن ماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
محسن جوادی در ابتدای نشست گفت: حکمت عملی و حوزه اخلاق و سیاست از دو جنبه قابل بحث و رهگیری است. اخلاق و سیاست هم بخش عملی دارند که مربوط به اصلاح در انسان و جامعه است و از این جهت شبیه به تخنه در فلسفه یونانی است و در حوزه نوعی از عقلانیت که به تعبیر ارسطو عقلانیت عملی است قرار می گیرد. بخش دیگر آن هم معرفتی و دانشی است؛ مانند دانش های دیگر. از این جهت شبیه به حکمت و سوفیا است. لذا از این جنبه شبیه به نوس و اپیستمه و عقل نظری است. این که تفسیر ما از خوب زیستن چه باشد، اخلاق و سیاست مفاهیمی متفاوت پیدا می‌کنند. اگر به رفاه بیاندیشیم مفهوم اخلاق و سیاست به اقتصاد رفاه نزدیک می‌شود. اگر به خوشی و خوب زیستن فکر کنیم شبیه به روانشناسی خواهد شد.
اخلاق و سیاست هم بخش عملی دارند که مربوط به اصلاح در انسان و جامعه است و از این جهت شبیه به تخنه در فلسفه یونانی است و در حوزه نوعی از عقلانیت که به تعبیر ارسطو عقلانیت عملی است قرار می گیرد. بخش دیگر آن هم معرفتی و دانشی است؛ مانند دانش های دیگر.
معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: بعد از مدتی تأمل در این حوزه دچار غفلت شدیم تا این که به انقلاب رسیدیم. در بعد از انقلاب -که این دوران را برخی به رنسانس اسلامی تعبیر کرده‌اند- تأملات در این حوزه پیشرفت خوبی داشته است. قبل از انقلاب تک‌نگاری‌های خوبی در این زمینه مانند نظریه اعتباریات علامه طباطبایی داریم. اگر چه این بحث را ایشان در اخلاق طرح نکرد اما توان این را دارد که به عنوان یک نظریه خوب اخلاقی شناخته شود. همچنین کارهایی مانند ترجمه آثار ارسطو، اخلاق ناصری و ابن مسکویه را در پیش از انقلاب داشتیم.
محسن جوادی سپس عنوان کرد: شاید وجود رقبایی مانند عرفان و فقه و این فکر که وقتی این ها را داریم چه نیازی است که به حوزه اخلاق بپردازیم باعث کم‌کاری بوده است. در بعد از انقلاب بیشتر در مقابل لیبرالیسم به حوزه اخلاق و سیاست پرداختیم. کارهایی مثل ارزش و دانش آقای سروش و … در این رابطه نوشته شد. در ادامه رشته فلسفه اخلاق را ابتدا در دانشگاه پیام نور و سپس دیگر دانشگاه‌ها شکل دادیم. در قیاس با کشورهای منطقه تأمل‌های نظری در حوزه اخلاق و سیاست در ایران رونق خوبی دارد. کشورهای منطقه زمینه‌های آن را ندارند یا حتی در آن‌ها منع وجود دارد.
در قیاس با کشورهای منطقه تأمل‌های نظری در حوزه اخلاق و سیاست در ایران رونق خوبی دارد. کشورهای منطقه زمینه‌های آن را ندارند یا حتی در آن‌ها منع وجود دارد.
وی افزود: ما در حوزه طراحی، ایده‌پردازی و مهندسی ضعیف هستیم و بیشتر به دانش اخلاق و وجه نظری آن پرداخته ایم. این که چه باید کرد که تحول اخلاقی در جامعه رخ دهد چون جنبه میان‌رشته ای دارد هنوز در کشور ما ضعف دارد و باید برای آن فکری کرد. کسانی که در حوزه برنامه‌ریزی علم کار می‌کنند باید به این نکته توجه بیشتری کنند. ارسطو می گوید اخلاق می خوانیم که شجاع بشویم نه این که شجاعت را بدانیم. چالش‌های نظری این حوزه جدی است و باید برای آن فکری کرد.
محسن جوادی خاطرنشان کرد: برخی فکر می‌کنند بحث در این حوزه بی‌حاصل است و صرفاً نظری است. مثلاً می‌گویند در غرب به دلیل نبود فقه، آن چیزی که تصمیم نهایی را در حوزه اخلاق می‌گیرد خود سیاست است. در نتیجه در ایران بحث امتناع تفکر و … را مطرح می‌کنند که این بحث‌ها درست نیست. نظام‌های اخلاقی می‌توانند با عقلانیت اخلاقی مرتبط شوند. شروع این کار با فارابی بوده که در کتاب «احصاء العلوم» رابطه فقه و اخلاق را مطرح می‌کند و یا در «کتاب الملّه» به این موضوعات پرداخته است. اخلاق می‌تواند حتی نسبت به فقه وجه تصحیح‌گری داشته باشد.
وی با تأکید بر این که باید به فکر جنبه کاربردی اخلاق در دانش تصمیم‌گیری و … باشیم گفت: در ایران در دانشگاه، در حاکمیت و … هر کسی در هر حوزه‌ای اظهار نظر می‌کند، در نتیجه وجه دانشی اخلاق به وجه طراحی و پیاده‌سازی منجر نخواهد شد.
محسن جوادی در ادامه به پرسش های حضار پاسخ گفت.
