تعارض میان حقوق شهروندی و تکالیف اجتماعی
ادعای مرگ زائران از طریق کرونا در اثر قضا و قدر خداوند از مصادیق نهی از عمل به ظن در ادله قرآنی چون آیه «وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا»1 است. بنابراین چون علم نداریم که چنین مرگی برای ما تقدیر شده باشد، اقدام و تسلیم در مقابل آن نادرست و مصداق خودکشی است؛ چنین مرگی نه تنها موجب عزّت نیست، بلکه اقدام به مقدمات آن از نظر عقلا، شرع و عرف قبیح است؛ چرا که اقدام به ابتلا به امراض مهلکه، حکم خوردن سم مهلک را دارد که به طور قطع انجام اصل و مقدمات آن حرام است.
دنیایی که در آن زندگی می کنیم دنیایی است که قانون علیت و اسباب و مسببات در آن جریان دارد. طبق این قانون هر معلولی دارای علت خاص خویش است. بر همین اساس همانطوری که انبساط فلزات معلول حرارت در آنهاست، بیماری‌ها نیز معلول عوامل خاص خویش است. امروز دنیا گرفتار ویروسی به نام (کرونا) شده است که سبب بیماری و مرگ هزاران نفر شده است، از طرفی در علیت این ویروس برای بیماری کسی شک ندارد. نیز متخصصان یکی از خصوصیات این ویروس را شیوع سریع آن تشخیص داده‌اند. لذا از باب احتیاط و پیشگیری باید کارهایی که باعث شیوع این ویروس می‌شود، شناسایی شده و ترک شود. حرم ائمه اطهار و امامزادگان (علیهم السلام) نیز یکی از اماکن عمومی و محل اجتماعات مردمی است و به همین دلیل می‌تواند به عنوان یک کانون گسترش ویروس مطرح باشد. از این روی اگر زمانی ضرورت اقتضا کند، به منظور پیشگیری از بیماری ایرادی ندارد که موقتا درب آن بسته شود و این اقدام، یک اقدام عاقلانه و در مسیر پیشگیری است.
متاسفانه برخی از مردم چنین تصور می‌کنند که هر چیزی که مربوط به امامان و امامزادگان (علیهم السلام) است باید بر خلاف قانون طبیعی خود پیش برود و همه چیز باید با معجزه حل و فصل شود. مثلا اگر فردی کنار ضریح سمّ خورد، نباید مسموم شود، در حالی که خود صاحب ضریح به واسطه سمّ به شهادت رسیده است. و یا چنین تصور می‌شود که اگر شخصی تروریست وارد حرم شده و عملیات انتحاری انجام دهد، نباید این اقدام منجر به تلفات شود. حال آنکه طبق عالم اسباب و مسببات هر کدام از این اقدامات، اثر طبیعی خود را بر جای خواهد گذاشت، چنانکه در جریان عملیات تروریستی سال ۱۳۷۳ در کنار ضریح امام رضا (علیه السلام) تعدادی از زائران به شهادت رسیدند و یا عملیات تروریستی در حرم امامین عسکریین (علیهماالسلام) منجر به تخریب این حرم گردید. بنابراین این انتظار که در کنار حرم‌های اهل بیت (علیهم السلام)، جریان امور به صورت غیرطبیعی پیش رفته و عوامل طبیعی در معلول‌های خود تأثیر گذار نباشند، انتظار درستی نمی‌باشد.
آیین زیارت اعتاب مقدسه امامان شیعه به دلیل لزوم حضور زائر در حَرم و به دنبال آن ازدحام زائران در انجام مناسک زیارت، پدیده‌ای اجتماعی است. زیرا از یک سو مستلزم سَفر، اسکان و تغذیه در شهر زیارتی است و از سوی دیگر با حقوق و منافع سایرین اعم از زائران و مجاوران حرم در پیوند است. از این رو بخشی از احکام آن با عبادات فردی چون نماز و روزه تفاوت ماهوی دارد. بنابراین افزون بر پیروی از موازین فقه عبادات فردی از قوانین فقه اجتماعی – انتظامی اسلام هم چون قواعد دین در عرصه بهداشت، سلامت و امنیت اجتماعی نیز پیروی می‌کند. در عبادات دارای جنبه اجتماعی – انتظامی رعایت موازین عام چون عدم اضرار به خود و غیر، عدم خوف از سلامت جانی و امنیت مالی، عدم تضعیف دین و وهن مذهب بر مسلمان واجب است. بنابراین اگر انجام عبادات اجتماعی (واجب یا مستحب) موجب نقض این موازین شود، انجام آن به دلیل پیامدهای معارض آن با مقاصد شریعت باطل است.
هر چند آیین زیارت اعتاب معصومان از مهم‌ترین نمادهای دینی و از اسباب تقویت مذهب و معنویت در جامعه شیعی است، ولی اگر انجام آن در شرایطی خاص موجب وهن مذهب و نقض مقاصد دین در عرصه سلامت و امنیت شود، انجام آن تا حصول شرایط عادی و رفع موانع به تأخیر می‌افتد. بر پایه صریح آیات قرآن همانند «وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَه»2 و « وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ الله إِلَهًا آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ الله إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا»3 حفظ حیات و عدم اقدام به مقدمات هلاکت جان خود و دیگری از مهم‌ترین مقاصد دین است و بر سایر مقاصد اولویت و حکومت دارد. به این معنا که در مقام عمل اگر میان حفظ جان و سایر مقاصد تزاحم ایجاد شود، حفظ جان مقدم است. بنابراین اگر امر دایر مدار حفظ جان و انجام زیارت بشود، انجام زیارت تا زمان اطمینان از سلامت فرد و جامعه به تأخیر می‌افتد یا محدود می‌شود.
انجام مستحبات در شریعت اسلام ناظر به شرایط عادی و طبیعی فرد و جامعه است و در صورت تعارض با امر واجبی چون حفظ جان خود یا دیگران فاقد اولویت و استحباب است. به بیان دیگر در شرایط بحرانی انجام زیارت به دلیل مفاسد محتمل آن مستحب نیست؛ ترک موقت زیارت نه تنها موجب محرومیت فرد از ثواب نیست، بلکه بیانگر روحیه تسلیم و شاخص سنجش تمکین وی از مصالح و مفاسد احکام شریعت اسلام است. بنابراین به دلیل حمایت از کیان شریعت و مذهب اجر اخروی نیز به دنبال دارد. حال که بنا به تشخیص خبرگان امر پزشکی انجام زیارت به دلیل اجتماع انسانی موجب تشدید وضعیت بحران در شهرهای مذهبی و شیوع بیماری کرونا و اضرار به غیر است، انجام این عمل به دلیل انسداد باب ضرر به خود و دیگران به طور موقت فاقد استحباب است و در صورت احتمال وقوع این مفاسد ترک آن واجب است.
پی نوشت
