راهنمای اخلاقی خبرنگاران آماتور

ما هر روزه در سطح رسانه‌ها با اخبار و اطلاعات جدید روبرو هستیم، بسیاری از اخبار پیش از آنکه توسط رسانه‌های رسمی منتشر شود در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، اینستاگرام، تلگرام و … گسترش می‌یابد، زندگی خصوصی بسیاری از افراد معروف و عادی هر روزه در این شبکه‌ها توسط شهروندان در سطح عموم پخش می‌شود و فضا را برای سوء استفاده فراهم می‌سازد، صحنه‌های فجیع تصادف و قربانیان آن بدون هیچ حذف و ممییزی در صفحه‌های تلفن‌های همراه در دسترس همگان قرار می‌گیرد، از سویی پخش شایعات بسیاری از افراد را دچار معضلات می‌کند و افراد را نسبت به اخبار و جامعه بدبین می‌کند و بسیاری از مسائل و مشکلاتی که هر فردی ممکن است با آن‌ها مواجه شده باشد. با توجه به چندبعدی شدن رسانه‌ها در فرآیند تکنولوژی و از سویی امکان نشر خبر توسط تعداد زیادی افراد غیرحرفه‌ای آیا می‌توان رسانه‌ها را مقید به اخلاق کرد؟ چطور باید به تمام خبرنگاران به خصوص شهروندخبرنگاران مسئولیت اخلاقی را آموزش داد؟ خبرنگاران چه زمانی مجازند تصاویر مبتذل یا وحشتناک منتشر کنند؟ آیا می‌توانند خودشان را با هویت جعلی معرفی کنند؟ آیا می‌توانند از دوربین مخفی استفاده کنند؟ چه‌قدر بازبینی و اعتبارسنجی برای انتشار یک خبر لازم است؟ چه میزان از ویراست و «ممیزی» ضروری است؟ خبرنگاران چگونه می‌توانند در عین برقراری روابط اخلاقی با کارمندان، ویراستاران، تبلیغ‌گران، منابع، پلیس و مردم، همچنان مستقل باقی بمانند؟ آیا خبرنگاران مجازند برای تهیه خبر مرتکب قانون‌شکنی شوند؟

ethics and the media

مسائل و تعارضاتی که در بحث انتشار اخبار وجود داشت باعث شد تا از دهه ۱۹۸۰ حیطه‌ای به عنوان اخلاق اطلاعات ایجاد شود. چهره‌های برجسته در این زمان رابرت هاوتمن (که نوشته‌هایش به طور خاص بر سانسور، حریم خصوصی، دسترسی به اطلاعات، تعادل در توسعه مجموعه، کپی رایت و…متمرکز بود)، رافائل کاپورو، باربارا جی. کوستروسکی و چارلز اپنهام (که مقاله اخلاق در علم اطلاعات، درباره موضوعاتی مانند محرمانه بودن اطلاعات، تعصب در اطلاعات ارائه شده به مشتری یا مصرف کنندگان، کیفیت داده‌های عرضه شده توسط فروشندگان آنلاین و غیره را نوشت) هستند.

استفن جی ای وارد ¹ یک اخلاق‌شناس معروف بین المللی است که کتاب‌ها و مقالات² بسیاری در زمینه اخلاق رسانه منتشر کرده است و این نوشته‌ها و پروژه‌هایش تاثیر به سزایی در پیشرفت اخلاق رسانه چه به لحاظ عملی و چه به لحاظ نظری داشته است از این رو برخی معتقدند او توانسته در اخلاق رسانه‌ای تحول ایجاد کرده و آن را به یک مسیر جدید هدایت کند. او ۱۴ سال به‌عنوان خبرنگار فعالیت کرده است و سال‌ها استاد دانشگاه بوده، همچنین او کمک کرد تا مدرسه خبرنگاری در دانشگاه ویسکانسین- مدیسون ساخته شود و در آنجا مرکزی برای اخلاق خبرنگاری تاسیس نمود. به لحاظ حرفه‌ای او یک مقاله‌نویس اخلاقی برای وب سایت‌های مربوط به اخلاق و رسانه است. او دکترای رشته فلسفه از دانشگاه واترلو دارد. تمام سعی او در آثارش این است که صورت جدیدی از اخلاق رسانه با توجه به اصول آزادی بیان، عینیت و حقیقت ارائه دهد.

انقلاب رسانه‌ای مسبب انقلابی موازی در اخلاق رسانه‌ای نیز شده است. خبرنگاران حرفه‌ای که روزگاری سپهر رسانه را قبضه کرده بودند، اکنون آن فضا را با توییت‌کنندگان، وبلاگ‌نویسان، شهروندان خبرنگار و کاربران شبکه‌های اجتماعی در سرتاسر جهان تقسیم کرده‌اند. آینده خبرنگاری حرفه‌ای در اشکال مختلفش، مانند خبرنگاری تحقیقی در یک روزنامه، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، چرا که مخاطبان به اینترنت روی آوردند و بودجه‌های اتاق خبر در حال نزول است. این تغییرات، بنیان‌های اخلاق رسانه‌ای را به چالش می‌کشند. برخورد آماتورها با حرفه‌ای‌ها در حوزه خبرنگاری برای هر دو جامعه امکانات و مباحث اخلاقی را پدید آورده است. قوانین با قدمتی همچون «صحت خبری» زیر سوال رفته‌اند. خبرنگاران تعاریف جدید را از خودشان پذیرفته‌اند و رسانه‌های دیجیتال موجب افزایش اعمال بحث‌برانگیز در حوزه‌ اخلاق رسانه‌ای شده‌اند. در چنین شرایطی پرسش این است که چه‌طور باید با این‌ چالش‌ها از منظر فکری درگیر شویم؟ اخلاق رسانه‌ای باید کاری بیش از نام‌بردن از تنش‌های میان صورت‌های سنتی و جدید خبرنگاری و توضیح موضوعات داغ رسانه‌ای انجام دهد. اخلاق رسانه‌ای باید این موضوعات داغ را ارزیابی کرده و مفاهیم بنیادین اخلاقی را بازسازی کند. در پایان، هیچ چیز کمتر از یک بازاندیشی فلسفی در باب اخلاق رسانه‌ای، آن هم از ریشه، به‌کار نخواهد آمد. چنان‌چه مطرح خواهیم کرد، ما در مواجهه با این چالش‌ها، چاره‌ای به جز ایجاد یک اخلاق رسانه‌ای فراگیر نخواهیم داشت.

این کتاب پاسخی است بر این چالش‌ها. اثر پیش‌رو مفهوم‌ها، قوانین و پرسش‌هایی را بررسی می‌کند که در این عصر تغییرات بنیادی و سریع، رسانه‌های خبری با آن‌ها رو در رو هستند. نویسنده در ابتدای کتاب چنین می‌نویسد:

Stephen J. A. Ward

«من در کتاب ابداع اخلاقیات خبرنگاری³ درگیر مسأله تاریخ خبرنگاری و چگونگی تکامل اخلاقیاتش تا به امروز بودم. در این کتاب اما، من درگیر کمک به دانشجویان، خبرنگاران و شهروندان در تفکر درباره آینده اخلاق رسانه هستم. با این حال تاریخ هم‌چنان مرتبط با موضوع خواهد بود. تاریخ به ما کمک می‌کند تا دریابیم که باورها و اعمال کنونی چگونه شکل گرفته‌اند و چگونه تغییر شرایط نیازمند بازآفرینی اخلاق رسانه‌ای است.»

کتاب‌ پیش‌رو نخستین‌بار در سال ۲۰۱۱ با عنوان Ethics and the Media: an introduction توسط انتشارات کمبریج منتشر شد. ترجمه‌ی فارسی این کتاب با عنوان «اخلاق رسانه‌ای» برای نخستین بار در سال ۱۳۹۷ به سعی تهمتن برومند و نشر اندیشه احسان منتشر شد.

کتاب «اخلاق رسانه‌ای» برای هر کسی که می‌خواهد به طور جدی وارد تفکر درباره اخلاق رسانه‌ای شود، مناسب است. این کتاب نه یک مرجع درسی در مورد نمونه‌های موجود و نه کتابی در باب نظریه‌های موجود است، بلکه بررسی‌ای است درباره مسائل پیشتاز در این زمینه و این که اخلاق رسانه‌ای چه‌طور باید عکس‌العمل نشان دهد. این بررسی، نظریه و عمل را در کنار هم می‌آورد. قوانین با مثال‌هایی بیان شده‌اند و مثال‌ها به فرمول‌بندی قوانین منتهی می‌شوند.
کتاب حاضر مشتمل بر هفت فصل است:
در فصل نخست نویسنده به چیستی اخلاق پرداخته و درباره مکاتب اخلاقی (از جمله مکتب فضیلت، مکتب وظیفه‌گرایی، مکتب سودگرایی و …) توضیحاتی کلی ارائه می‌دهد. او در نهایت به این نتیجه می‌رسد که گرایش قابل‌اتخاذ در اخلاق رسانه، رویکرد فضیلت‌گرا است.
فصل دوم درباره‌ی رویکردها به اخلاق رسانه است. نویسنده در این فصل به تاریخچه اخلاق رسانه‌ای پرداخته و آزادی را به عنوان اصل و بنیان نشریات معرفی می‌کند.
در فصل سوم به این پرداخته می‌شود که «دموکراسی شورایی»⁴ چگونه می‌تواند در کنار «آزادی» قرار گرفته و ساختمانی به نام اخلاق رسانه را بنا کند.
در فصل چهارم تمام مبنای اخلاق جدید، تضمین آزادی بیان به شیوه‌ای جدید معرفی شده و به بازبینی دو مفهوم حقیقت و عینیت پرداخته می‌شود.
در فصل پنجم نویسنده اصول مقیدکننده رسانه را بررسی کرده و به این می‌پردازد که چگونه این اصول می‌توانند میزان آسیب‌های مرتبط به این حوزه را کاهش دهند.
در فصل‌های ششم و هفتم نیز به ترتیب به دو ویژگی جدیدبودن و جهانی‌بودن اخلاق رسانه‌ای پرداخته می‌شود.
همان‌طور که از عنوان انگلیسی کتاب برمی‌آید، این کتاب مقدمه‌ای بر اخلاق رسانه است. بخش مهمی از کتاب پیش‌رو را بررسی سیر تاریخی و بیان اصول تشکیل داده و مسائل خاص اخلاق رسانه‌ای چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.
یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که در این کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرد، مفهوم «شهروند رسانه‌ای» است. ما امروزه در حیطه‌ی رسانه لزوما با افراد متخصص سر و کار نداریم، بلکه با گروهی از شهروندان مواجه هستیم که همواره می‌توانند در شبکه‌های گوناگون مجازی، هر خبری را منتشر کنند.
متأسفانه ایرادات املایی و ویراستاری ترجمه حاضر به قدری زیاد است که مخاطب به سختی می‌تواند روی مطالب مطرح‌شده تمرکز کند. امیدوارم این ایرادات در چاپ‌های بعدی برطرف شوند.

آشنایی بیشتر با نویسنده: وبسایت شخصی

اطلاعات کتاب:

عنوان کتاب: اخلاق رسانه‌ای

نویسنده: استفن جی. ای وارد

مترجم: تهمتن برومند

ناشر: اندیشه احسان ۱۳۹۷

ترجمه‌ای از کتاب: Ethics and the Media: an introduction, Cambridge University Press (October 31, 2011)

تعداد صفحات: ۴۶۲

قیمت (چاپ ۹۷): ۶۵۰۰۰ تومان

خرید نسخه فیزیکی کتاب: شهرکتاب آنلاین