سیرِ صعودیِ عمل زیبایی در عربستان سعودی متأثر از شبکه‌های اجتماعی

عمل زیبایی در عربستان

مقدمه

بر اساس مقاله‌ای منتشرشده در مجلۀ جراحی پلاستیک استرالیا، جراحی زیبایی به هرگونه روش تهاجمی اطلاق می‌شود که هدف اصلی آن دستیابی به ظاهری است که بیمار، آن را مطلوب‌تر تلقی می‌کند و این روش شامل تغییراتی در ویژگی‌های بدنی است که در زمان مراجعه به پزشک، ظاهر طبیعی دارند.

درمان‌های زیبایی می‌توانند شامل روش‌های جراحی مانند بزرگ‌کردن سینه و رینوپلاستی، و روش‌های غیرجراحی مانند تزریق بوتاکس و فیلر باشند.

شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان، ابزاری برای تبلیغ درمان‌های زیبایی‌اند و محبوبیت‌شان روزبه‌روز بیشتر می‌شود.

شبکه‌های اجتماعی در بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره در عربستان سعودی ادغام شده‌اند. این کشور یکی از فعال‌ترین جمعیت‌ها را در پلتفرم‌های شبکۀ اجتماعی دارد.

تعیین نقش این تبلیغات در تأثیرگذاری بر تصمیم بیمار برای انجام یک عمل زیبایی اهمیت زیادی دارد.

پلتفرم‌های شبکۀ اجتماعی ابزارهایی برای ارتباط، آموزش، سرگرمی، ترویج، و جنبه‌های سبک زندگی مانند رژیم غذایی، مد و به‌ویژه زیبایی‌اند.

در گذشته، زیبایی تقریباً منحصراً از طریق برنامه‌های تلویزیونی و تبلیغات بازرگانی معرفی می‌شد، اما امروزه نقش پررنگی در تبلیغاتی دارد که افراد تأثیرگذار در شبکه‌های اجتماعی انجام می‌دهند.

مقاله‌ای در مجلۀ فوربز نشان می‌دهد که نظریۀ ارائه‌شده توسط یک شخصیت مورداعتماد در شبکه‌های اجتماعی معادل با تبلیغ شفاهی است و گویی چیزی دهان‌ به دهان می‌چرخد.

به‌طور کلی، مطالعات زیادی دربارۀ تعیین عواملی که پس از مشاهده این تبلیغات، بر تصمیم متقاضی برای انجام درمان‌های زیبایی تأثیر می‌گذارند، انجام نشده است.

همچنین، بر اساس اطلاعات نویسندگان، تاکنون پرسشنامه‌ای معتبر وجود نداشته است که بتواند این تأثیر را بررسی کند.

محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در میان مردم عربستان سعودی عبارت‌اند از: توییتر، اینستاگرام، اسنپ‌چت و واتساپ.

بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، بیش از ۱۲ میلیون کاربر فعال فیس‌بوک و بیش از ۵۳٪ کاربران فعال توییتر در عربستان سعودی وجود دارند که این کشور را به دارندۀ بالاترین نرخ نفوذ توییتر در جهان تبدیل کرده است.

پلتفرم‌های دیگر مانند اینستاگرام و پَث نیز در مقایسه با سایر نقاط جهان، در عربستان سعودی از محبوبیت بسیار بالایی برخوردارند.

مطالعات پیشین، ارتباطی را بین مدت‌زمان صرف‌شده در رسانه‌های اجتماعی و نارضایتی از بدن بیان کرده‌اند.

در پژوهش‌ها آمده است که مدت‌زمان صرف‌شده در شبکه‌های اجتماعی با نارضایتی از بدن، ارتباط معناداری دارد.

این ارتباط گاه به تحریف چهره و زاویۀ دید در تصاویر نسبت داده می‌شود، به‌ویژه در عکس‌های «سلفی» که ناشی از نزدیکی زیاد دوربین به چهره است.

در این مطالعه، تمرکز ما بر رسانه‌های اجتماعی و تأثیر آن‌ها در ترویج عمل های زیبایی است.

تبلیغات به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق فعالیت‌های تبلیغاتی کلینیک‌ها برای معرفی خود و ترویج توسط افراد تأثیرگذار در حوزۀ مُد انجام می‌شوند.

توییتر یکی از روش‌های محبوب برای تبلیغات جراحی زیبایی محسوب می‌شود.

این پلتفرم که بهترین رسانه برای انتشار اطلاعات دربارۀ جراحی پلاستیک و آموزش عمومی شناخته می‌شود، چنان‌که در تحلیل عبارت «Plastic Surgery» و هشتگ «PlasticSurgery#» نشان داده شد که ۴۳.۸٪ از توییت‌ها حاوی اطلاعات و منابع حرفه‌ای و تخصصی بودند.

مطالعه‌ای بر روی بزرگسالان عرب‌زبان نشان داد که معتبرترین عامل در انتخاب پزشک معالج بر اساس ویژگی‌های فردی، شهرت آن پزشک بوده است.

اگرچه جامعۀ عربستان سعودی محافظه‌کار محسوب می‌شود، جراحی پلاستیک به یکی از سریع‌ترین صنایعِ در حال رشد در این منطقه تبدیل شده است؛ به‌ویژه در شاخۀ زیبایی، که راه‌حل‌هایی بدون نیاز به جراحی یا با کمترین دخالت برای برطرف کردن مشکلات ظاهری افراد ارائه می‌دهد.

اگرچه جراحی زیبایی همواره در میان جمعیت مسن‌تر محبوب بوده است، برخی مطالعات نشان می‌دهند که محبوبیت آن به‌طور خاص در میان دانشجویان دختر جوان دانشگاهی در عربستان سعودی رو به افزایش است.

مرور نوشته‌های علمی، شواهدی از تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر تصمیم‌گیری برای انجام عمل زیبایی را ارائه می‌دهد.

مطالعات محدودی در زمینۀ نگرش دانشجویان دختر دانشگاهی سعودی نسبت‌به درمان‌های زیبایی انجام شده است.

بنابراین، بر اساس آنچه می‌دانیم، هیچ مطالعه‌ای در عربستان سعودی وجود ندارد که تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر تصمیم‌گیری برای انجام اقدامات زیبایی را مدنظر قرار داده باشد.

این مطالعه با هدف ارزیابی تأثیر مشاهدۀ تبلیغات مرتبط با جراحی زیبایی در شبکه‌های اجتماعی، دنبال‌کردن جراحان پلاستیک در این رسانه‌ها، و سایر عوامل مهم مرتبط، بر تصمیم دختران جوان سعودی برای انجام درمان‌های زیبایی در آینده انجام شده است.

مواد و روش‌ها

ما یک مطالعه مشاهده‌ای مقطعی از نوع کمی انجام دادیم و از نمونه‌گیری در دسترس استفاده کردیم.

جامعۀ آماری این مطالعه شامل دانشجویان دختر دانشگاه‌های شهر ریاض در عربستان سعودی بود.

معیارهای ورود به مطالعه به شرح زیر بودند: دانشجویان دختر دانشگاهی که در حال حاضر در شهر ریاض، عربستان سعودی مشغول به تحصیل هستند و در بازۀ سنی ۱۸ تا ۳۰ سال قرار دارند.

نمونه شامل هر دو گروه بود. معیار عدم ورود به مطالعه، داشتن تابعیتی غیرسعودی بود.

حجم نمونه با استفاده از سطح اطمینان ۹۵٪ برابر با ۳۷۵ نفر محاسبه شد و به‌منظور افزایش دقت کلی مطالعه، این تعداد افزایش یافت.

در نهایت، حجم نمونۀ نهایی شامل ۸۱۶ دانشجوی دختر بود.

پرسشنامه با استفاده از پلتفرم Survey Monkey طراحی شد و به‌مدت ۴ ماه به‌صورت آنلاین از طریق ایمیل، توییتر و واتساپ در میان جمعیت هدف توزیع گردید.

این پژوهش در تاریخ ۱۴ مه ۲۰۱۸ با شماره پروژه E-18–۳۲۲۳ توسط کمیتۀ اخلاق پژوهشی (IRB) دانشگاه ملک سعود تأیید شد.

پس از بررسی گستردۀ منابع علمی مرتبط با موضوع، در سال ۲۰۱۸ یک پرسشنامه شامل ۳۶ سؤال با نظارت یک جراح پلاستیک مشاور که در حال حاضر در زمینۀ جراحی زیبایی در عربستان سعودی فعالیت دارد، طراحی شد.

این پرسشنامه، چنین مواردی را مدنظر قرار داد:

• ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان
• سوابق قبلی درمان‌های زیبایی در میان آن‌ها
• نحوۀ استفاده از شبکه‌های اجتماعی و حساب‌های خاصی که توسط شرکت‌کننده فالو می‌شدند
• اثرات روانی-اجتماعی ناشی از مشاهده محتوای خاص در شبکه‌های اجتماعی
• نگرش شرکت‌کنندگان نسبت‌به استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای اهداف مرتبط با جراحی زیبایی
• تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر تصمیم آن‌ها برای انجام یک عمل زیبایی.

نتایج

بخش اول: ویژگی‌های جمعیت‌شناختی

در مجموع ۱۰۱۸ پرسشنامه توزیع شد و ۹۲۵ مورد به‌طور کامل پاسخ داده شد.

پس از حذف شرکت‌کنندگان غیرسعودی، تعداد نهایی پاسخ‌ها به ۸۱۶ مورد رسید.

معناداریِ آماری در رابطه با تصمیم به انجام اقدامات زیبایی پس از مشاهدۀ تبلیغات زیبایی در شبکه‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت، و مقدار P کمتر از ۰٫۰۵ به‌عنوان معناداری از نظر آماری در نظر گرفته شد.

میانگین سنی پاسخ‌دهندگان در این مطالعه برابر با ۲۱٫۱۵ سال بود.

اکثریت آنان از دانشگاه‌های دولتی بودند و در رشته‌هایی غیرمرتبط با حوزۀ سلامت تحصیل می‌کردند.

بیش از نیمی از آن‌ها (n = 436، معادل ۵۳٫۴٪) گزارش دادند که درآمد ماهانۀ خانوادگی‌شان بیش از ۲۰٬۰۰۰ ریال سعودی (معادل ۵٬۰۰۰ دلار آمریکا) است.

بخش دوم: تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر تصمیم به انجام عمل زیبایی

مطالعه نشان داد که ۴۸٫۵٪ (تعداد = ۳۹۶ نفر) از پاسخ‌دهندگان تحت‌تأثیر تبلیغات، تصمیم به انجام عمل زیبایی گرفته‌اند.

از میان آنان، دو سوم‌شان قصد انجام اقدامات غیرجراحی مانند تزریق سم بوتولینوم، فیلرها و غیره را داشتند (n = 280، معادل ۷۰٫۷٪) و تنها ۱۸٫۷٪ از آن‌ها تحت‌تأثیر شبکه‌های اجتماعی، انجام اقدامات جراحی زیبایی را مدنظر قرار داده بودند.

بخش سوم: سابقۀ فردی و خانوادگی درمان‌های زیبایی

حدود یک‌چهارم از افرادی که تحت تأثیر تبلیغات زیبایی در رسانه‌های اجتماعی قرار گرفته بودند، انجام یک اقدام زیبایی در آینده را مدنظر داشتند (۱۸۳ نفر، معادل ۲۲٫۴٪)، در حالی که ۱۴٫۶٪ (۱۱۹ نفر) از آن‌ها پیش‌تر نوعی درمان زیبایی را انجام داده بودند.

نتایج همچنین نشان داد که پاسخ‌دهندگان تعداد دوستان آن‌ها که اقدام به عمل‌های زیبایی کرده‌اند بیشتر است (۶۰٫۲٪) نسبت‌به اعضای خانواده‌شان (۴۱٫۶٪).

بخش چهارم: استفادۀ کلی از شبکه‌های اجتماعی

نتایج نشان داد شرکت‌کنندگانی که روزانه ۵ ساعت یا بیشتر را در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنند (۵۳.۲٪)، در بالاترین درصد از افرادی قرار داشتند که گزارش دادند تحت‌تأثیر تبلیغات قرار گرفته‌اند.

در میان پلتفرم‌ها، اسنپ‌چت بیشترین میزان تأثیرگذاری را داشت.

با وجود تأثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی، ۵۱.۹٪ از شرکت‌کنندگان همچنان ترجیح می‌دهند از وب‌سایت‌هایی مانند گوگل به‌عنوان منبع اطلاعات دربارۀ عمل‌های زیبایی استفاده کنند.

اینفلوئنسرهای حوزۀ مُد از نظر درصد دنبال‌کننده‌ها (۷۲.۳٪) از جراحان پلاستیک و حساب‌های ارائه‌دهندۀ نکات زیبایی پیشی گرفته‌اند.

بیش از نیمی از بینندگان (۴۵۵ نفر، معادل ۵۵.۷٪) گزارش دادند که اینفلوئنسرهای حوزۀ مدی که آن‌ها دنبال می‌کنند، برای اقدامات زیبایی تبلیغ می‌کنند.

پاسخ‌دهندگان (۵۷.۶٪) حساب‌های شبکه‌های اجتماعی را که نکات زیبایی ارائه می‌دهند دنبال می‌کنند و ۵۱.۴٪ نیز حساب‌های جراحان پلاستیک را دنبال می‌کنند.

سرگرمی و آموزش، دلایل اصلی برای دنبال کردن این حساب‌ها بودند.

مطالعه نشان می‌دهد که یک دانشجوی دختر سعودی که جراح پلاستیک را در رسانه‌های اجتماعی دنبال می‌کند، بیشتر جذب تبلیغات زیبایی شده و تحت‌تأثیر آن قرار می‌گیرد (۳۲.۱٪)، که این میزان دو برابر درصد کسانی است که جراحان را دنبال نمی‌کنند (۱۶.۴٪).

تأثیر تبلیغات در خانواده‌هایی که اینفلوئنسرهای مد یا افراد مشهور تبلیغ‌کننده درمان‌های زیبایی را دنبال می‌کنند نیز مشابه است.

بخش پنجم: نگرش نسبت‌به تبلیغات اقدامات زیبایی در شبکه‌های اجتماعی

با وجود این‌که قبلاً گفته شد نیمی از پاسخ‌دهندگان جراحان پلاستیک را دنبال می‌کنند، تنها ۲۲.۸٪ ترجیح می‌دهند با جراحی مشورت کنند که در شبکه‌های اجتماعی مشهور است، و فقط ۲۳.۴٪ در مورد مدارک و صلاحیت‌ جراح پلاستیک تحقیق کرده‌اند.

نسبت برابری از شرکت‌کنندگان معتقد بودند که کلینیک‌های زیبایی اگر در شبکه‌های اجتماعی فعال باشند جذاب‌تر خواهند بود (۳۱.۷٪)، و کسانی نیز چنین اعتقادی نداشتند (به ترتیب ۳۱.۷٪ و ۳۲.۷٪).

در رابطه با فیلم‌برداری از روند انجام عمل‌های زیبایی، حدود نیمی از پاسخ‌دهندگان (۴۸.۵٪) با فیلم‌برداری از عمل زیبایی یک بیمار فقط برای اهداف آموزشی موافق بودند، در حالی که ۲۱.۴٪ با استفاده از این ویدیوها برای اهداف تبلیغاتی موافقت داشتند.

بااین‌حال، اکثریت قریب به اتفاق پاسخ‌دهندگان با فیلم‌برداری از عمل زیبایی خودشان و انتشار آن در شبکه‌های اجتماعی موافق نبودند. تنها ۹.۹٪ حاضر بودند در صورتی اجازه دهند که از آن مزایایی مانند تخفیف، پیشنهاد ویژه و… دریافت کنند.

درصد افرادی که تحت‌تأثیر تبلیغات زیبایی قرار نگرفته بودند، در میان کسانی که اجازه فیلم‌برداری نمی‌دهند بیشتر بود (۷۲٪) و همچنین در میان افرادی که با استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغ عمل‌های زیبایی مخالف بودند نیز درصد بالاتر بود (۴۵.۷٪).

در مورد هدف اصلی استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغ جراحی‌های زیبایی، ۳۹.۴٪ معتقد بودند که هدف معرفی متخصصان و کلینیک‌های زیبایی است و پس از آن نمایش نتایج جراحی‌های زیبایی با ۳۲.۸٪ در جایگاه دوم قرار داشت.

بخش ششم: تأثیرات روانی-اجتماعی مشاهدۀ محتوای مرتبط با زیبایی در شبکه‌های اجتماعی

نتایج نشان می‌دهد که حس اعتمادبه‌نفس و جذابیت پاسخ‌دهندگان تحت‌تأثیر شخصیت‌های فعال در شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است.

یک چهارم از پاسخ‌دهندگان به‌طور مداوم ظاهر خود را با سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی مقایسه می‌کردند و ۲۹٪ از آن‌ها هنگام این مقایسه‌ها احساس عدم جذابیت داشتند، بااین‌حال، تنها ۲۱.۵٪ گفته‌اند که اگر شبیه این سلبریتی‌ها بودند، احساس خوشحالی بیشتری می‌کردند.

فقط ۱۸٪ به‌طور جدی به انجام عمل زیبایی برای ارتقای جایگاه خود در شبکه‌های اجتماعی فکر می‌کردند و درصد بسیار کمی (۶.۴٪) حاضر بودند اگر یک عمل زیبایی خاص در بین اینفلوئنسرها محبوب بود، آن را انجام دهند.

دو سوم باقی‌مانده از پاسخ‌دهندگان، یعنی ۶۰٪، احساس عدم جذابیت یا کاهش عزت نفس نداشتند.

۴۲.۸٪ از شرکت‌کنندگان هنگام گذاشتن عکس‌های خود بدون فیلتر در شبکه‌های اجتماعی احساس ناراحتی داشتند، که تقریباً برابر با درصدی بود که افرادی بود که در این موضوع احساس راحتی می‌کردند (۴۲.۶٪).

تأثیر تبلیغات درمان‌های زیبایی واقعاً در میان افرادی که هنگام گذاشتن عکس بدون فیلتر احساس ناراحتی داشتند بیشتر بود (۲۶.۱٪)، در مقایسه با کسانی که چنین احساسی نداشتند (۱۶.۴٪).

در رابطه با دوستان و جامعۀ پاسخ‌دهندگان، ۲۳.۹٪ از آن‌ها به‌طور منظم عکس‌های خود را با دیگران مقایسه می‌کردند و در نتیجه، ۲۰.۳٪ احساس می‌کردند که تحت فشار هستند ظاهر خود را تغییر دهند تا در شبکه‌های اجتماعی بهتر به نظر برسند.

هم‌راستا با تأثیر اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی، تنها ۱۰.۴٪ گفته‌اند که ممکن است در صورتی که یک درمان زیبایی در میان دوستان‌شان محبوب باشد، آن را مد نظر قرار دهند.

در نهایت، اکثر شرکت‌کنندگان احساس نمی‌کردند که جامعه، زنانی را که هیچ‌گونه درمان زیبایی انجام نداده‌اند، “غیرجذاب” توصیف کند (۷۵۱ نفر، معادل ۹۱.۹٪).

نتیجه‌گیری

این مطالعه با هدف تعیین تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر تمایل دانشجویان دختر دانشگاه‌ها برای انجام درمان‌های زیبایی انجام شد، زیرا تاکنون هیچ مطالعه‌ای برای سنجش میزان تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر تصمیم‌گیری جهت انجام اقدامات زیبایی صورت نگرفته است.

یافته‌های اصلی این مطالعه نشان داد که تقریباً نیمی از پاسخ‌دهندگان در تصمیم‌گیری برای انجام درمان‌های زیبایی تحت تأثیر تبلیغات قرار گرفته‌اند.

همچنین، دو سوم از پاسخ‌دهندگان به‌طور قطعی یا احتمالی علاقه‌مند به انجام اقدامات زیبایی در آینده بودند، و بیش از نیمی از آن‌ها جراحان پلاستیک و اینفلوئنسرهای حوزۀ مد را که درباره درمان‌های زیبایی صحبت می‌کنند، در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کردند.

در خصوص اثرات روانی-اجتماعی مشاهده محتوای مربوط به زیبایی در رسانه‌های اجتماعی، بخش بزرگی از پاسخ‌دهندگان به‌صورت احتمالی یا قطعی علاقه‌مند به انجام اقدامات زیبایی در آینده هستند، اما اکثر آن‌ها این اقدامات را نه به دلیل خواستۀ شخصی، بلکه چون افراد آشنای نزدیک یا سلبریتی‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند آن را انجام داده‌اند، مدنظر قرار داده‌اند.

شاید علت اصلی تمایل زنان به مشاوره‌های زیبایی، فشار ناشی از شبکه‌های اجتماعی و همسالان‌شان باشد، نه این‌که واقعاً بخواهند ظاهر خود را تغییر دهند یا آن را به گونه‌ای تغییر دهند که خاص و متفاوت از دیگران به نظر برسند.

مطالعۀ دیگری که در دانشگاه ملک عبدالعزیز بر روی ۶۰۰ دانشجوی دختر سعودی انجام شد نشان داد که ۲٫۲٪ از آن‌ها جراحی زیبایی انجام داده‌اند.

از میان آن‌ها، ۲۳٫۳٪ از پاسخ‌دهندگان اذعان داشتند که رسانه‌های جمعی بر تصمیم آن‌ها برای انجام اقدامات زیبایی تأثیر گذاشته‌اند. این نتیجه از نتایج پژوهش ما حمایت می‌کند.

در نهایت، یافته‌های ما نشان داد که شرکت‌کنندگانی که گزارش دادند محتوای مرتبط با جراحی‌های زیبایی را در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنند، زمان بیشتری را در این پلتفرم‌ها صرف می‌کنند.

آن‌ها هنگام مشاهدۀ این محتوا دیدگاه منفی‌تری نسبت‌به خود دارند، در مقایسه با سایر افراد، بیشتر تمایل داشتند که در آینده اقدام به انجام عمل‌های زیبایی کنند.

اگر این مطلب را دوست داشتید، احتمالاً از این مقاله هم خوش‌تان می‌آید: عکس پروفایل دارم، پس هستم!