«کتاب شهرهای اخلاقی» منتشر شد
کتاب شهرهای اخلاقی نوشتۀ برندن اف. دی. بَرِت، رالف هورن و جان فین با ترجمۀ پارسا دزیانی و محمدرضا عظیمی‌فر، جدیدترین اثر منتشرشدۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان در حوزۀ فلسفۀ اخلاق است.
این اثر با همکاری انتشارات امیرکبیر در ۳۸۸ صفحه، چاپ و منتشر شده است.
نویسندگان چرا این کتاب را نوشته‌اند؟
نویسندگانِ کتابی که در دست دارید، معتقدند در پنجاه سال گذشته، انسان‌ها در شهرهای «نئولیبرال» زندگی کرده‌اند و همین نوع از شهرنشینی باعث نابرابری‌های بیگانگی اجتماعی شده است. آن‌ها در این کتاب به‌دنبال این هستند که مفهومی ایده‌آل از «شهرهای اخلاقی» را در مقابل «شهر نئولیبرال» ارائه کنند.
به نظر می‌رسد اخلاق علاوه‌بر انسان‌سازی و توجه مستقیم به شخص انسان، کاربردهای بیرونی نیز دارد و شرایط جامعه و محل زندگی هم می‌تواند براساس ارزش‌های اخلاقی، خوب یا بد شمرده شود.
زیرا باید شرایط زیست آدمی به‌نحوی فراهم باشد که آدمیان از هر نظر امکان اخلاقی زیستن داشته باشند. در کتاب حاضر، به یکی از همین جنبه‌های اخلاق پرداخته شده است: اخلاقی‌سازیِ شهرها.
امروزه با توسعۀ شهرنشینی، در شهرهای کوچک و بزرگ، معضلات اخلاقیِ گوناگونی پیشِ روی شهروندان قرار دارد. هرچه شهر، سالم‌تر، شهروندان اخلاقی‌تر. مثلاً پژوهش‌ها نشان داده است هرچه هوای شهر آلوده‌تر باشد، میزان جُرم و بی‌اخلاقی نیز بیشتر می‌شود (منبع).
نگاهی گذرا به مطالب کتاب شهرهای اخلاقی از نگاه مترجم
کتاب «شهرهای اخلاقی» به بررسی ابعاد اخلاقی حکمرانی و سیاست‌گذاری شهری می‌پردازد. مؤلفان با ارائهٔ نمونه‌های متعدد نشان می‌دهند تصمیمات شهری در حوزه‌های مختلفی چون مسکن، حمل‌ونقل و فضاهای عمومی همواره متأثر از ملاحظات اخلاقی است.
این اثر بر ایجاد «ساختارهای اخلاقی» تأکید دارد؛ مجموعه‌ای از عادات و ارزش‌هایی که زمینه‌ساز شکل‌گیری زندگی شهری عادلانه و پایدار می‌شوند.
شهرهای ایران امروزه میان سنت و مدرنیته، میان مدیریت متمرکز و حرکت‌های مردمی، و میان فرسودگی و نوسازی در نوسان‌اند. بااین‌حال، کمتر پیش می‌آید که شهر را در قالب مفاهیم اخلاقی بررسی کنیم.این کتاب تلاش می‌کند این بحث را مطرح کند.
برای مخاطبان فارسی‌زبان – چه شهرسازان، چه مسئولان شهری، و چه شهروندان – این کتاب می‌تواند راهی باشد برای بازاندیشی شهر به‌مثابۀ فضایی برای اخلاق و تخیل جمعی.
این کتاب چند محور اساسی را مورد بررسی قرار می‌دهد:
- اخلاقیات شهری: شهرها به‌مثابۀ اکوسیستم‌های اخلاقی عمل می‌کنند. تصمیمات اتخاذشده در سطوح شهری هم بازتاب‌دهنده و هم تولیدکنندهٔ ارزش‌هایی در حوزه برابری، کرامت انسانی، پایداری و جامعه‌پذیری هستند.
- پایداری و عدالت: مؤلفان بر این نکته تأکید دارند که پایداری صرفاً محیط‌زیستی نبوده، بلکه ابعاد اجتماعی نیز دارد. طراحی و معماری شهری باید به گونه‌ای باشد که کرامت انسانی و عدالت بین‌نسلی را تضمین نماید.
- زیرساخت اخلاقی: فراتر از زیرساخت‌های فیزیکی، شهرها نیازمند نهادینه‌شدن عادت‌هایی مانند اعتماد، پاسخگویی و استدلال عمومی هستند. ارزیابی نهادها باید علاوه بر کارایی، بر اساس توانایی آن‌ها در رعایت هنجارهای اخلاقی صورت پذیرد.
- حکمرانی مشارکتی: شهرهای اخلاقی را نمی‌توان به صورت دستوری ایجاد کرد. این شهرها باید حاصل گفت‌وگوی فراگیر با تمامی جوامع، به ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر باشند.
نقاط قوت کتاب
نقطهٔ قوت اصلی کتاب «شهرهای اخلاقی» در پیوند زدن مباحث نظری اخلاق با مسائل عینی جامعه نهفته است. رویکرد میان‌رشته‌ای اثر -که از فلسفه، مطالعات شهری، علوم سیاسی و سیاست عمومی بهره می‌گیرد- آن را به منبعی ارزشمند برای تفکر کاربردی دربارهٔ زندگی اخلاقی در بسترهای شهری تبدیل کرده است.
کتاب، شهرها را کنشگران محوری در تحولات اخلاقی جهان معاصر معرفی می‌کند؛ جهانی که در آن دولت‌های ملی غالباً از انجام مسئولیت‌های خود بازمی‌مانند. نقاط قوت قدرت اصلی کتاب «شهرهای اخلاقی» در پیوند زدن مباحث نظری اخلاق با مسائل عینی جامعه نهفته است.
یکی از کاستی‌های اصلی کتاب، تمرکز آن بر تجربه‌های شهری در کشورهای غربی است. نویسندگان هرچند به اصول کلی اشاره می‌کنند، اما بیشتر شواهد و مثال‌هایشان از شهرهای استرالیا، آمریکای شمالی و اروپا گرفته شده است.
در نتیجه، برای به‌کارگیری این دیدگاه‌ها در شهرهایی با زمینه‌های پسااستعماری، ساختارهای مذهبی پیچیده یا شرایط اقتصادی بی‌ثبات -مانند بسیاری از شهرهای خاورمیانه- نیاز به تفسیر و بازخوانی بیشتری وجود دارد.
فرایند ترجمهٔ کتاب «شهرهای اخلاقی» به فارسی، از نظر زبانی پیچیده بود. چالش اصلی هم در واژگان فنی، و هم در بازآفرینی فضایی مرکب از اخلاق و گفتمان سیاست‌گذاری بود.
نویسندگان مفاهیمی چون اخلاق، عدالت، پاسخگویی و استدلال عمومی را در چارچوب سنت‌های لیبرال دموکراتیک و با اتکا به زمینه‌های خاص اجتماعی به‌کار می‌برند.
بااین‌حال، در زبان فارسی، این مفاهیم با زمینه‌های دینی-فرهنگی متفاوتی گره خورده‌اند. بنابراین، لازم بود واژگان و ساختارهایی انتخاب شود که متن نه خشک و سیاسی به نظر برسد و نه بیش از حد انتزاعی. مشتاقانه منتظر دریافت دیدگاه‌ها و تأملات متخصصان و اخلاق‌پژوهان در باب ترجمهٔ این اثر هستم.
بی‌تردید، نظرات آنان که برگرفته از زمینه‌های فلسفی متنوع و تجربه‌های عملی گوناگون است، می‌تواند این ترجمه را غنا بخشد و به روشن‌تر شدن پیچیدگی‌ها و امکان‌های اخلاقی‌ای که این ترجمه در پی بازتاب آن‌هاست، یاری رساند.
ترجمهٔ این کتاب یادآور آن شد که اخلاق صرفاً به فضای کارگاه‌ها و مدارس اخلاق محدود نیست؛ اخلاق در خیابان‌های ما قدم می‌زند، بر ساختمان‌هایمان پرتو می‌افکند و فضای‌سبزهایمان را پُر می‌کند.
در دورانی که جامعۀ ایران با پرسش‌هایی جدی دربارهٔ عدالت، پایداری و اعتماد مواجه است، کتاب «شهرهای اخلاقی» نه یک نقشهٔ راه، بلکه یک قطب‌نما در اختیار ما قرار می‌دهد. و گاهی، آن‌چه بیش از هر چیز به آن نیاز داریم، همین قطب‌نماست.
در ادامه، تصویر سخن دبیر مجموعۀ خانۀ اخلاق‌پژوهان جوان و فهرست این کتاب را می‌بینید:
