اینترنت اشیا آینده اخلاقی ما را به چالش می‌کشد
مقدمه
از آن‌جایی که قم مرکز و محل اصلی خاستگاه روحانیت است؛ مسئولیت خطیری به عهده دارد. در واقع تشکیل حکومت اسلامی، مسئولیت سنگینی را بر دوش روحانیت گذاشته و این امر موجب شده است که به مفاهیمی که مرتبط با حکومت اسلامی و حاکمیت دینی است، بیشتر توجه کنیم. واقعیت این است که به یک تغییر بنیادین تاریخی، در زمان خودمان دچار هستیم که بسیاری از وجوه این تحول، از ید و اختیار ما خارج هستند. از این جهت ضروری است که به فضای مجازی، که با این هجمه وارد کشور ما و همه‌ی دنیا شده است، توجه کنیم. همچنین لازم است به این نکته توجه کنیم که این فضا چه الزاماتی برای حکومت اسلامی ما ایجاد می‌کند و چه نسبتی با حکومت اسلامی دارد و چگونه می‌توانیم از این فرصتی که واقعا چشمگیر و فزاینده است، استفاده کنیم و از این تهدیدهایی که نه فقط برای ما، بلکه برای همه‌ی دنیا پدید آمده است، خودمان را در امان بداریم. باید دید وقتی وارد این فضا می‌شویم، چه فضیلت‌هایی را به دست می‌آوریم و چه رذیلت‌هایی را مرتکب می‌شویم و این فضا چه تحمیل‌هایی را بر سبک زندگی ما وارد می‌کند. این‌ها مباحثی اخلاقی است که این حوزه را شامل می‌شود و بنده قصد دارم در ضمن این مباحث، به یک فناوری در حال توسعه که ظرف چند سال آینده، زندگی بشر را دچار تلاطم جدیدی خواهد کرد، اشاره کنم.
تاریخچه اینترنت اشیا
پیشاپیش می‌خواهم به تاریخچه‌ی مختصری اشاره کنم که البته خیلی از شما از این تاریخچه اطلاع دارید ولی برای این که مطلبم را به خوبی تبیین کنم به بیان این تاریخچه احتیاج دارم. پیش از آن باید این نکته را متذکر بشوم که تلفن همراه اولین گامی بود که در فضای مجازی و به خصوص تلفن‌های هوشمند برداشته شد. امروزه در کشور ما هر نفر بیش از یک تلفن همراه دارد. جمعیت ایران به طور متوسط هفتاد الی هشتاد میلیون نفر است اما در حال حاضر بیش از صد و ده الی صد و بیست میلیون تلفن همراه در کشور داریم. این مطلب نشان می‌دهد که این فناوری تا چه اندازه در زندگی ما رسوخ پیدا کرده است.
اینترنت را در سال ۷۵ به قم آوردیم و در مرکز کامپیوتر قم، اولین آی.اس.پی بودیم. یعنی اولین نهادی بودیم که مثل شاتل و پارس آنلاین خدمات اینترنتی را ارائه می‌کردیم. اینترنت، اولین تکنولوژی‌ای بود که وقتی به قم آمد، تحریم نشد ولی قبل از اینترنت، مراجع، بسیاری از فناوری‌های بشری را مثل: بلندگو، رادیو، تلویزیون، ویدیو، سینما و … تحریم کردند. وقتی خواستیم اینترنت را وارد قم کنیم، بیست خانه در آن طرف ساختمان مخابرات قم، در خیابان باجک گرفتیم و سیم‌ها را از روی خانه‌ها رد کردیم و سرور مخابرات باجک را به آن خانه‌ای که اجاره کرده بودیم، وصل کردیم. سایت موسسه‌ی نرم افزاری نور هم اولین سایتی بود که دامنه‌اش را نه در کشور خودمان؛ بلکه در آمریکا ثبت کردیم چون در آن دوران حتی ثبت دامنه هم در کشور ما انجام نمی‌شد. البته اینترنت از سال ۷۳ وارد کشور شده بود ولی در سال ۷۵ موفق شدیم، آن را در قم راه‌اندازی کنیم. اینترنت که وارد قم شد، علما متوجه شدند که این ابزار، امکان خوبی است و می‌توانند از این بستر استفاده‌ی بهینه بکنند. در آن سال‌ها در دفتر مقام معظم رهبری بخشی برای پاسخگویی به سوالات شرعی داشتیم. این بخش تلفنی داشت که مردم با آن تماس می‌گرفتند و یک عده از روحانیون به این سوالات جواب می‌دادند. وقتی اینترنت را راه‌اندازی کردیم، یک سایت جمع و جوری هم برای دفتر رهبری راه‌اندازی کردیم و در آن سایت بخشی را برای پاسخگویی به سوالات شرعی اختصاص دادیم. یک روز، یکی از این دوستان که اتفاقا در آن هیئت پاسخگویی به سوالات شرعی هم بود، به من گفت: «آقا این چه کاری بود که شما کردید؟ گرفتارمان کرده‌اید. قبل از این سایت، روزی شش یا هفت تا سوال را جواب می‌دادیم و تمام می‌شد ولی حالا روزانه پنجاه الی شصت تا سوال از همه جای دنیا می‌آید و ما اصلا به هیچ کار دیگری نمی‌رسیم.» بنده هم در جواب ایشان عرض کردم: «چاره‌ای نیست. بالاخره باید برای اقتضائات این فضا آماده می‌بودید.» غرض این که می‌خواهم بگویم سبک زندگی بشر در این دوره دچار تحولات بسیاری شده است. در این جا می‌خواهم به تعدادی از این تحولات اشاره کنم:
تحولات سبک زندگی بشر در دوران پیشرفت تکنولوژی
۱ . تحول در حوزه‌ی اطلاعات
اولین تحولی که در این دوره، در زندگی بشر اتفاق افتاد، سونامی اطلاعات است. پیش از این، مثلا در حوالی دهه‌ی شصت، وقتی می‌خواستید مطلبی را مطالعه کنید، می‌بایست چندین کتاب قطور را به زحمت روی میز مطالعه‌تان قرار می‌دادید. از طرفی دسترسی به کتاب‌ها هم واقعا مشکل بود. در آن دوران کتاب‌های بزرگ و قطوری مثل جوامع الفقیه یا شرح مرحوم آشتیانی بر رسائل داشتیم و خرید و تهیه‌ی این کتاب‌ها به زحمت صورت می‌گرفت. امروزه در ایران، کتاب‌خانه‌های بسیار بزرگی داریم که در آن زمان وجود نداشتند. در عصر ما انباشتگی اطلاعات به قدری زیاد است که وقتی مطلبی را در گوگل سرچ می‌کنید، یک میلیون صفحه‌ی اینترنتی برایش پیدا می‌شود و شما نمی‌دانید کدام را نگاه کنید (البته از این هم نباید گذشت که گوگل با هنرمندی، بعضی صفحات خاص را جلوی چشمان شما می‌گذارد). به هرحال این سونامی اطلاعات که مجموعه‌ای از اطلاعات صوتی، تصویری و متنی را روی سر و کله‌ی ما ریخت؛ ناگهان ما را از یک حالت بی‌منبعی به دریایی از منابع رساند.
…
