اخلاق ژنتیک؛ چالش ها و ملاحظات اخلاقی
توسعه چشمگیر و رشد فزاینده فناوری‌های نو پدید – در دهه‌های اخیر و به ویژه در زمینه ژنتیک – بارقه‌های امیدی بر دلها تاباند و افق‌هایی کران‌ناپیدا پیش چشم بشر گشود- اما ظرفیت‌های بی‌بدیل و بالقوه این فناوری‌ها و ترس از تبعات ناشناخته و ناخوشایند بکارگیری غیر مسولانه آنها بر دلنگرانی‌ها و دهشت بشر افزود و ضرورت توجه به ملاحظات اخلاقی این حوزه و به ویژه «اخلاق ژنتیک» را دوچندان ساخت. اخلاق ژنتیک – به عنوان شاخه و شعبه‌ای از اخلاق زیستی – مجموعه‌ای از معضلات اخلاقی بغرنج و بحران‌آفرین را در برگرفته است و به بحث از ملاحظات اخلاقی و مرز و محدوده بکارگیری و مهار و محدودسازی مهندسی ژنتیک و پژوهش‌های ناظر به ژن می‌پردازد. در این مقاله ضمن اشاره به جایگاه و قلمرو اخلاق ژنتیک و طرح مهمترین موضوعات مطرح در این حوزه، با رویکردی جستارگشایانه و تحلیلی، گزیده‌ای از چالش‌برانگیزترین مسایل حوزه اخلاق ژنتیک مربوط به این حوزه – به اجمال و ایجاز- واکاوی، برجسته /تبیین می‌شوند.
مقدمه
نضج و نمو شاخه‌های نوپدید علمی و فناوری‌های نوین و نوظهور در قرن بیستم و آغاز هزاره سوم افق‌های تازه و کران‌ناپیدایی پیش چشم بشر مدرن گشوده است و رو به تزاید نهادن پیشرفت‌های فزاینده در حوزه فناوری‌های زیستی/ زیست-پزشکی، به ویژه دستیابی به توان مهندسی ژنتیک، زمانه و زندگی بشر مدرن را دستخوش تغییر و تحولی شگرف کرده است.
زیست‌فناوری به اذعان و اعتراف بسیاری، یکی از اضلاع رئیسه مثلث فناوری‌های نوپدید و در حال ظهور (یعنی فناوری‌های رو به پیشرفت و گسترش نانو، فناوری اطلاعات و زیست‌فناوری) و بلکه تأثیرگذارترین و مناقشه‌برانگیزترین این فناوری‌هاست؛ تا آنجا که قرن بیست و یکم را دروه آغاز انقلاب زیست‌فناوری و «قرن زیست‌فناری» نام داده‌اند. قرنی که به اعتقاد برخی محققان شیوه زندگی ما تحت تأثیر زیست‌فناوری‌ها به شدت دگرگون خواهد شد. مهندسی ژنتیک، محدودیت‌های گونه‌ها را به طور کلی دور می‌زند، شبیه‌سازی حیوانات و انسان به امری عادی بدل خواهد شد و برای اولین بار در تاریخ، شبیه‌سازی و «تکرار» تا حدی جایگزین «تولید مثل» می‌شود. و همان گونه که رشد و توسعه فناوری اطلاعات در دهه پایانی قرن بیستم اعجاب‌انگیز و عظیم بوده‌اند، رشد و رواج فناوری‌های زیستی و به ویژه ژنتیک در قرن بیست و یکم چنان فراگیر و فزاینده خواهد بود که حتی تعریف و تلقی ما از زندگی و ماهیت انسانی را دگرگون خواهد ساخت.
زیست‌فناوری‌های همانند دیگر فناوری‌ها، به رغم آنکه نویدبخش دستیابی بشر به قدرتی مهیب و مبهوت‌کننده برای ایجاد رفاه، بهبود کیفیت زندگی و علاج بیماری‌ها و زدودن آلام بشری بوده‌اند، بر نگرانی‌ها و دغدغه‌های بشر بیش از پیش افزوده و بشر امروز را با تهدیدهایی بالقوه و بس دهشت‌افزا نیز روبه رو ساخته‌اند. احتمال سوءاستفاده از ظرفیت‌های بالقوه زیست‌فناری و به انحراف کشیده شدن پژوهشگران این عرصه‌ها در بهره‌گیری از قابلیت‌های پرشمار زیست‌فناوری‌ها، به برجسته و بغرنج شدن برخی مسائل و معضلات اخلاقی انجامیده و توجه جدی‌تر به سویه‌های اخلاقی – حقوقی و تبعات ناگوار بهره‌گیری از این فناوری‌ها و به ویژه فناوری‌های معطوف به حوزه ژنتیک را آشکار و الزامی ساخته است.
…
