به گزارش خبرنگار مهر، روز گذشته نخستین هم‌اندیشی هنر و اخلاق با حضور جمعی از اساتید و صاحب‌نظران این حوزه در محل فرهنگستان هنر برگزار شد. در ابتدای این مراسم علی معلم دامغانی، رئیس فرهنگستان هنر، با اشاره به اینکه نان هنرمند در عرضه است، گفت: نمی‌دانم مردمی که اهل اخلاق‌اند، این عُرضه را وقت عرضه نیز پاس می‌دارند؟ اگر هنر خیلی هم اخلاقی باشد اصلا مشتری ندارد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: میکده و خرابات رفتن کار درستی نیست ولی شاعر نمی تواند آن را در شعر خود نیاورد. اگر به آن بپردازد ممکن است به بی اخلاقی متهم شود و اگر به آن بی توجه باشد عُرضه ای که دارد به درد عرضه نمی خورد. در ادبیات ما از دیرباز وصف بسیاری از چیزها را می بینید که انسان را وسوسه می کند، آیا این بی‌اخلاقی است و یا اخلاقی؟ در ادبیات وقتی حرف از شراب می شود، ممکن است در بعضی از آنها شر وجود داشته باشد و بعضی از آنها نیز از شر پاکیزه باشد.
علی معلم ادامه داد: ممکن است شاعر شعری بگوید که نوعی وسوسه در آن وجود داشته باشد، اما کسی که این شعر را می خواند از همان اول به دنبال وسوسه آن است و به دنبال مطلبی که در شعر وجود دارد، نمی باشد. لذا این امر را باید نسبی فرض کرد.
وی با بیان اینکه باید به این امر نیز توجه نمود که اخلاق به کدام بخش از خلق و خُلق مربوط می‌شود، افزود: آیا باید خلق و خُلق را با هم یکپارچه ببینیم؟ مسلماً میل با اراده تفاوت می کند. میل ما به خیلی چیزها گرایش دارد که گاهی اراده چنین اجازه ای به آن نمی دهد. میل ما متوجه قسمت خلقی ماست اما خُلق ما که بحث اراده و امر را شامل می شود متفاوت از آن است.
در ادامه این برنامه انشالله رحمتی دبیر علمی هم‌اندیشی هنر و اخلاق به بیان دیدگاه‌های خود در مورد اخلاق هنجاری پرداخت. وی با بیان اینکه در مقالات ارائه شده، غالبا تصور روشنی از اخلاق وجود نداشت، اظهار کرد: آنچه به عنوانmorality در زبان انگلیسی داریم، به معنی نهاد اخلاق است. نهاد اخلاق چیزی است که در جوامع به شکل سنتی وجود دارد و اگر بخواهیم به زبان فلسفی در مورد آن سخن بگوییم، نهاد اخلاق همان اخلاق عامیانه است، به معنی آنچه میان مردم وجود دارد ولی روی آن تامل و بررسی صورت نگرفته است. به محض اینکه ما روی آن تامل فلسفی داشته باشیم، اخلاق عالمانه یا سنجیده گفته می شود. ما از شاخه های مختلف ethics از اخلاق عالمانه، فلسفه اخلاق و یا اخلاق شناسی نام می‌بریم.
وی ادامه داد: پژوهش های مختلفی ذیل این موضوع صورت گرفته است که آنها را می‌توان در چهار عنوان قرار داد. اول اخلاق توصیفی است که پژوهشی توصیفی و علمی از جنس کار مردم شناسان است که اخلاقیات را در جوامع مختلف بررسی و تحلیل می‌کنند. این موضوع کار دانش‌های توصیفی مثل جامعه شناسی است. دوم بحث روانشناسی اخلاق است که بحث‌های فلسفی محض در مورد اخلاق است. به این معنا که مقدورات انسان برای اخلاقی عمل کردن تا چه حد است؟ و یا ساختار روانی و سرشت آنها به گونه ای هست که بتوان به آنها تعلیم اخلاقی داد؟ سوم اخلاق هنجاری است. اگر پذیرفتیم که انسان‌ها می توانند اخلاقی عمل کنندف سوال این است که چه معیارهایی باید برای آنها ارائه کرد؟ داستان جنگ جمل مثال مناسبی برای توضیح اخلاق هنجاری است آنجا که فردی از امیرالمومنین سوال کرد که حق در اینجا چیست؟ یک طرف شما هستید و یک طرف طلحه و زبیر. امام فرمود اول حق را بشناس و سپس اهل آن را. شاخه چهارم این است که ما نسبت به همین اخلاق هنجاری می‌خواهیم یک خودآگاهی پیدا کنیم که بحث نظری درباره اخلاق شدنی است یا نه؟ ما در حوزه اخلاق چیزی را توصیف را تقریر نمی کنیم بلکه تقدیر و ارزشیابی می کنیم. سوال اینجاست که در مورد این بایدها و نبایدها می توان بحثی کرد یا نه؟ در اینجا دیگر اخلاق مورد بحث ما نیست بلکه فلسفه اخلاق مورد نظر است که به آن فرااخلاق گفته می شود. موضوع فرااخلاق دیگر اخلاق نیست و در واقع اخلاق شناسی است.
وی با بیان این توضیحات ادامه داد: ما مقالات را بر اساس اخلاق هنجاری گزینش کردیم. اخلاق هنجاری یک بخش نظری دارد و یک بخش کاربردی و یا حرفه‌ای. در اخلاق هنجاری یک دسته نظریه داریم که به آن کنش محور می‌گویند. یعنی وظیفه به درستی انجام داده شود. بالاتر از آن اخلاق فضیلت است که منش محور بوده بطوری که ما منش هایی را در خودمان ایجاد کنیم که وظیفه خود را به درستی انجام دهیم. اما چیزی بالاتر از وظیفه شناسی وجود دارد که آن فتوت است. یعنی اگر کاری را به درستی انجام دادیم و آن را به رخ دیگران بکشیم در واقع به نوعی سُکر و سرمستی درگیر شده‌ایم. اخلاق فتوت آن چیزی است که در سنت ما به آن عمل شده و حتی اخلاق کاربردی آن را نیز داریم و کافی است فتوت نامه هایی که برای تمام اصنافی که در جامعه فعال بوده اند، مرور کنیم.
رحمتی در پایان اظهار داشت: اگر در حوزه هنر تامل کنیم، این چیزی که امروز در مورد نسبت هنر و اخلاق گفته می شود، برای فرهنگ ما تازگی ندارد و من امیدوارم این مقالات و زحمت ها زمینه ای برای چنین نگاهی به سنت اخلاقی خودمان باشد.
