حقوق حیوانات از منظر اسلام
اسلام به حقوق حیوانات و عدالت نسبت به آنها اهمیت زیادی داده، آن را در زمره “حق الله” دانسته، و همگان را در برابر حیوانات مسئول می‌داند. نفقه حیوان که شامل تغذیه، مسکن و درمان می‌شود، از مهم‌ترین حقوق حیوان است؛ به دلیل واجد شعور بودن و احساس داشتن حیوان، هر نوع کاری که موجب آزار و اذیت جسمی و روحی او شود و اسباب رنج او فراهم آورد، مانند زدن، داغ نهادن، مثله کردن، بار کشیدن و سواری بیش از توان، دوشیدن با ناخن بلند، و رنج دادن هنگام ذبح روا نیست. این امور زشت و شیطانی شمرده شده است و همواره بر رفتار مشفقانه، صادقانه و عادلانه با حیوان تاکید شده است.
همچنین لعن کردن حیوان و نیرنگ زدن بر او و جدایی افکندن بین حیوان و نوزادش اموری است ناپسند که از آن نهی شده است. نیز پناه دادن به جانداران بی‌آزاری که به منزل انسان پناه آورده‌اند پسندیده شمرده شده است. باید از حیوان بهره‌برداری صحیح کرد و حق کامیابی او را نادیده نگرفت. لذا عقیم‌سازی و به جان هم انداختن حیوانات ناپسند است. در اسلام ما مکلف به رعایت حقوق حیوانات هستیم. پیامبر (ص) از هر موقعیتی برای بیان حقوق حیوانات و راه‌حل‌ها استفاده می‌کرد. همچنین، در اسلام، برای رعایت حقوق حیوانات از ثواب و عذاب الاهی، استفاده شده و به اجر و مزد اخروی و معنوی استناد شده است. اگر انسان‌ها در رعایت حقوق حیوان‌ها کوتاهی ورزند، معصیت‌کارند و در روز قیامت، مجازات می‌شوند. توجه اسلام به حیوانات توجه عام است و شامل حیوان حرام‌گوشت و حیوان مشرف به مرگ هم می‌شود. در اسلام، افزون بر بیان حقوق به علت‌های احکام نیز اشاره شده است.
مقدمه
انسان خلیفه خداوند در زمین و گل سرسبد هستی است. او خود را برترین موجود هستی می‌داند و هستی برای او آفریده شده است؛ ولی در اسلام، انسان مسئولیت گسترده‌ای دارد. او در برابر خود، خداوند، مردم و طبیعت و سایر مخلوقات مسئول و پاسخ‌گوست. در مکتب اسلام مسئولیت، موضوعی احساساتی و بی‌اساس نیست، بلکه ناشی از مسئولیت فقهی و حقوقی آدمی درباره هر موجودی است که به نوعی در کارگاه خلقت در مسیر خیر و دخالت در اهداف عالیه انسانی قرار دارد. در دین مقدس اسلام جانداران حقوقی دارند و انسان‌ها در مقابل آنها مکلف و مسئول‌اند.
علی (ع) در خطبه‌ای که در آغاز خلافتشان ایراد کردند، مردم را به تقوای الاهی توصیه فرمودند و همگان را در برابر سرزمین‌ها و حیوانات مسئول شمردند: از خدا بترسید و تقوا پیشه کنید که شما در پیشگاه خداوند مسئول بندگان و شهرها و آبادی‌ها هستید، زیرا (از همه چیز) حتی از خانه‌ها و حیوانات بازپرسی خواهید شد.
قرآن کریم می‌فرماید: وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ (بقره: ۲۰۵)؛ چون از نزد تو بازگردد، در زمین فساد کند و کشتزارها و دام‌ها را نابود سازد، و خدا فساد را دوست ندارد.
در آیه شریفه فساد را به کشتزار و دام نسبت داده و نسل را به صورت مطلق بیان کرده، که اعم از نسل و حیوان و انسان است.
علی (ع) در خطبه‌ای که در آغاز خلافتشان ایراد کردند، مردم را به تقوای الاهی توصیه فرمودند و همگان را در برابر سرزمین‌ها و حیوانات مسئول شمردند: از خدا بترسید و تقوا پیشه کنید که شما در پیشگاه خداوند مسئول بندگان و شهرها و آبادی‌ها هستید، زیرا (از همه چیز) حتی از خانه‌ها و حیوانات بازپرسی خواهید شد.
انسان به مثابه باعظمت‌ترین مخلوق خداوندی، عظیم‌ترین مسئولیت را نیز به عهده دارد. گرچه حق حیات، تغذیه، مسکن، تولید مثل و … از حقوقی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، ولی گروهی دانسته یا ندانسته به حقوق حیوانات تجاوز کرده، از زیر بار مسئولیت عظیم الاهی شانه خالی می‌کنند. گاه هزاران هکتار جنگل تخریب یا طعمه حریق می‌شود، غافل از آنکه آشیانه هزاران حیوان ویران شده و ساکنان آنها آواره و نابود می‌شوند.
همچنین در قرآن کریم آمده است که حیوانات برای انسان آفریده شده‌اند: وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا ۗ لَكُمْ (نحل: ۵)؛ اما به هیچ روی این مطلب به معنای گرامی نبودن آنها نزد خداوند و نادیده گرفتن حقوق آنها نیست.
در این مقاله می‌کوشیم حقوق حیوانات را از منظر اسلام بیان کنیم. قبل از بیان حقوق حیوانات به ذکر چند نکته و اهمیت این حقوق می‌پردازیم.
- منظور از حقوق حیوانات، حقوق مساوی یا مشابه با انسان‌ها نیست؛ زیرا ساختار فکری و اجتماعی حیوانات بسیار ساده‌تر از انسان‌هاست. حیوانات به الگوهای پیشرفته اجتماعی و سیاسی نیاز ندارند، بلکه به آزادی، نور مناسب، فضای کافی برای نشان دادن رفتارهای طبیعی خود، غذای طبیعی و همراهی با هم‌نوعان خود نیاز دارند. وظیفه ما خودداری کردن از زیر پاگذاشتن حقوق طبیعی حیوانات است.
…
