معرفت شناسی فضیلت: ماهیت، خاستگاه و رویکردها

معرفت‌شناسی فضیلت به مجموعه‌ای از رویکردهای اخیر به معرفت‌شناسی اطلاق می‌شود که برخلاف معرفت‌شناسی تحلیلی، به جای تمرکز بر ارزیابی باور بر ارزیابی معرفتی ویژگی‌های صاحب باور تمرکز دارد. این مقاله در صدد است تا ماهیت معرفت‌شناسی فضیلت را تبیین کرده و مهم‌ترین رویکردهای آن را توضیح دهد. تبیین فضیلت معرفتی به عنوان قوای شناختی قابل اعتماد و ویژگی‌های مَنِشی، دو رویکرد اعتمادگرایی و مسئولیت‌گرایی را در معرفت‌شناسی فضیلت شکل داده است. به دلیل این که ارائه تبیین صحیح از ماهیت این نوع معرفت‌شناسی در گرو فهم ماهیت فضیلت معرفتی است، این مهم بیش از بقیۀ عناصر معرفتی مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله در ابتدا به خاستگاه معرفت‌شناسی فضیلت می‌پردازد و در پایان ضمن اشاره به نقدهای وارد بر این نوع معرفت‌شناسی از جمله دوگانگی تبیین فضیلت معرفتی، فهم ماهیت معرفت‌شناسی فضیلت و کارآمد بودن آن را در گرو ارائۀ تعریفی جامع‌تر، منعطف‌تر و منطقی‌تر از فضیلت معرفتی می‌داند.

درآمد

معرفت‌شناسی فضیلت به مجموعه‌ای از رویکردهای اخیر به معرفت‌شناسی اطلاق می‌شود که بر ارزیابی معرفتی ویژگی‌های فاعل تمرکز دارد تا ارزیابی باور. فضیلت معرفتی ¹ مفهوم بنیادین این نوع معرفت‌شناسی است که تحلیل معرفت و توجیه بر پایه آن صورت می‌گیرد.

این نوع معرفت‌شناسی در سال ۱۹۸۰ با مقاله «هرم و قایق»² ارنست سوسا وارد عرصه رقابت با معرفت‌شناسی تحلیلی شد. معرفت‌شناسی تحلیلی در آن زمان با مشکلات عدیده‌ای مواجه بود. مهم‌تر از همه مشکلات گتیه بود که با مقاله «آیا معرفت، باور صادق موجه است؟»³ تعریف معرفت را به باور صادق موجه به چالش کشید و درباره کفایت عناصر سه‌گانه معرفت تردید ایجاد کرد. معرفت‌شناسان سنتی و معاصر به گونه‌های مختلفی درصدد پاسخ به مشکل گتیه برآمدند اما در مجموع همه ناموفق ماندند. سوسا به انگیزه حل مشکلات معرفت‌شناسی سنتی، مثل نزاع سازگارگرایی و مبناگرایی و همچنین درون‌گرایی و برون‌گرایی، در این مقاله، ایده چرخش در مبنای معرفتی را پیشنهاد می‌کند و معرفت‌شناسی را از باورمحوری به فاعل‌محوری سوق می‌دهد و با این حرکت پایه‌های اولیه معرفت‌شناسی فضیلت را بنا می‌نهد. دیدگاه وی به سرعت مورد استقبال قرار گرفت. گرکو، کد، مونتمار کوئت، زاگزبسکی، آئودی، بائر و بسیاری دیگر از فیلسوفان، به صورت‌های مختلف به حمایت از فضایل معرفتی پرداختند و تقریرهای گوناگونی از معرفت‌شناسی فضیلت را شکل دادند.

…